همان‌طور که پیش‌ازاین در مقالات مختلفی نوشته‌ام، دوران گذار به‌نظام و جامعه دمکراتیک، با اندیشه‌ها و روش‌های مشخصی از دوران تثبیت فاشیسم مذهبی و زمان استقرار دمکراسی در ایران، متمایز می‌شود؛ در شرایط گذار، توضیح آرای سیاسی و فرهنگی و تشریح روش‌های مبارزاتی از محوریت تلاش‌های اپوزیسیون است. در این راستا شاهزاده رضا پهلوی با طرح ایده «نافرمانی مدنی» و اندیشه «مبارزه مدنی بدون خشونت» در گفتمان سیاسی ایران، پیشاهنگ مبارزه مسالمت‌آمیز و مدنی بشمار می‌روند.
همان‌طور که پیش‌ازاین اشاره‌کرده‌ام، شاهزاده رضا پهلوی در ارتقای نظریه‌های لیبرال دمکرات و مشروطه‌خواهی به مفهوم «نافرمانی مدنی» و رفتار مبارزاتی «جنبش بدون خشونت» پرداخته و آن را شکل تازه‌ای از اندیشه و کنش در مبارزه مدنی علیه فاشیسم دینی، ارائه کرده‌اند؛ طرح ایده‌های «طرح رفراندوم ملی»، «شکایت از خامنه‌ای به جرم جنایت علیه بشریت» و «جنبش شمع‌های روشن در حمایت از زندانیان سیاسی» در سال‌های اخیر و دوری ایشان از جنگ‌افروزی خارجیان و عده‌ای از مخالفان در اپوزیسیون، روش‌های مبارزات مدنی و بدون خشونت را از روش‌های قبلی را در شکل و ماهیت نوین مدنی ارائه می‌کند؛ هم چنان در جریان اعتراضات دی‌ماه ۱۳۹۶ و آبان ماه ۱۳۹۸ شاهزاده رضا پهلوی با فعالیت در عرصه‌های دیپلماتیک و رسانه‌ای و حمایت همه‌جانبه از تجمعات ملت ایران، شکل دیگری از نافرمانی مدنی و مبارزه بدون خشونت را از خود در تاریخ سیاسی و فرهنگی ایران به ثبت رساندند.
شاهزاده رضا پهلوی در اشاره به روش مبارزاتی خویش، بر این نظرند «هدف من در این جغرافیای سیاسی رساندن ایران به شرایطی است که مردم بتوانند به آزادی‌های خودشان دست پیدا کنند و از نظر این‌که چگونه می‌توان چنین آینده‌ای را به دست آورد، قطعاً انگیزه من این است که به‌عنوان متد کار، مدافع «مبارزه مدنی بدون خشونت» باشم. چون معتقد هستم روش‌های خشونت‌آمیز منجر به یک راه‌حل دمکراتیک نمی‌شوند و اغلب به دیکتاتوری ختم می‌شوند.» شاهزاده رضا پهلوی در اشاره به روش مبارزاتی خویش در کتاب «نسیم دگرگونی» می‌نویسند «به‌راستی به کجا می‌رویم؟ ایران هرگز توان یک انقلاب خونین دیگر را ندارد. در حقیقت امروز باید برای رهایی از این تنگنا، راهکارهایی را جسته و به کاربندیم که به یک‌روند تکاملی (نه انقلابی) سرعت می‌بخشد؛ آرزو و تعهد من این است که تغییر و تحول سیاسی را در ایران از طریق نافرمانی مدنی و قیام به دور از خشونت پایه‌ریزی کنم.»
شاهزاده رضا پهلوی با درایت و آگاهی از اقدامات ضد ملی و ضد انسانی رژیم جمهوری اسلامی ضمن اشاره به اهمیت اطلاع‌رسانی از جنایات رژیم در ایران و دیگر کشورها، همبستگی و آگاهی ملی را بخشی از مبارزه مدنی و تلاش‌های بدون خشونت ملی در راستای وطن‌پرستی دانسته و بر این امر تأکیددارند که «هم‌میهنانم، راه جلوگیری از فاجعه‌ای دیگر، همبستگی و همدردی و اراده ما مردم آزادیخواه ایران برای یک حرکت ملی است؛ حرکتی در راستای نافرمانی مدنی و مبارزات خشونت پرهیز علیه ظلم و تبعیض رژیم اشغالگر که حق طبیعی و بدیهی ماست. نمونه‌های موفق این شیوه مبارزه را در بسیاری از کشورهای جهان شاهد بوده و هستیم. با فراگیر کردن همین شیوه‌های مبارزاتی می‌توانیم بر سرنوشت خود حاکم شویم و دوباره جایگاه برحق کشور عزیزمان را در جامعه جهانی در اوج شکوفایی و سربلندی بازیابیم.»
همان‌طور که از محتوای پیام‌ها و رفتارهای شاهزاده رضا پهلوی در طول چهل سال گذشته برمی‌آید، ایشان با پایداری در اصول منطقی و خردمندانه مبارزه بدون خشونت و نافرمانی مدنی، خردمندانه در جهت تحقق آرمان‌های وطن‌پرستانه و آزادی‌خواهانه مشروطیت ایستاده و بدون گرفتار شدن در بحث‌های بی‌فرجام شکل و فرم حکومت آینده ایران، بیشترین اهتمام خویش را در انسجام مبارزات مدنی و توضیح و تشریح ماهیت و محتوای دمکراتیک و قانون‌مدار دولت و ارکان اجرایی آن قرار داده‌اند. ایشان در پیامی که در مرداد ۱۳۸۸ منتشر کرده‌اند، می‌گویند «ایرانیان، راه رهایی ما از دو سو روشن است و به باور من، استوار بر دو «نه» بزرگ:
نه به جمهوری اسلامی، در تمامیتش، و
نه به هرگونه مبارزه‌ای که به خشونت آلوده باشد.
هر که در این راه بی‌بازگشت گام بردارد، با هر پیشینه‌ای، مقدمش مبارک است، چراکه در فاصل پیشین میان این دو «نه» بزرگ است، که جنبش آزادیخواهی نسل نوین ایران‌زمین، به دو «آری» بزرگ خویش که همانا عالی‌ترین هدف‌هایش به شمار می‌روند، دست خواهد یافت:
جدایی دین از حکومت، و
برپایی حکومت قانون.»
بر پایه این اندیشه خردمندانه و ملی ایشان هم‌چنین در جریان اعتراضات آبان ماه ۱۳۹۸ در توئیتی نوشتند «نظامی که با وعده مجانی کردن آب و برق بر سرکار آمد، نفت را برای حامیان غیر ایرانی‌اش و فقر و رنج را برای ایرانیان رایگان کرده است. تنها راه چاره، برانداختن این فرقه تبهکار ضد ایرانی است. کافی‌ست به قدرت خودمان ایمان داشته باشیم.»
ارتباط افکار سیاسی و روش مبارزاتی شاهزاده رضا پهلوی با مشروطیت و آزادیخواهی ایشان را به مقاله دیگری وا می‌گذارم تا بنیان‌های فکری وطن‌پرستی و مشروطه‌خواهی را در پیوند با نظریه جنبش نافرمانی مدنی و مبارزه بدون خشونت از دیدگاه شاهزاده رضا پهلوی بررسی کنم.
