در جنگی که اخیراً میان جمهوری اسلامی، اسرائیل و ایالات‌متحده رخ داد هر طرف مدعی پیروزی است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده، حمله ۱۴ بمب فوق‌نفوذکننده و نابودی سه سایت هسته‌ای را اعلام کرد و سپس بی‌درنگ خواستار انعقاد «توافق صلح» شد.
اسرائیل عملیاتش [علیه جمهوری اسلامی] را که «چکش نیم‌شب» نام داشت، تاریخی توصیف کرد. در این عملیات، اسرائیل، فرماندهان ارشد و کارشناسان ایرانی را ترور و نیمی از زرادخانه موشک‌های بالستیک دشمن را نابود کرد. از سوی دیگر، جمهوری اسلامی که عملیاتش را «وعد صادق ۳» نامیده بود، خساراتی بی‌سابقه به تل‌آویو بزرگ و بئرالسبع وارد کرد، سپس علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، در پیامی گفت: «این سیلی محکمی به صورت آمریکا بود».
در واقع، آنچه طی دو هفته اخیر رخ داد، صرفاً یک درگیری مقطعی نبود، بلکه یک تحول نظامی بی‌سابقه و خطرناک بود: نخستین جنگ مستقیم میان جمهوری اسلامی از یک‌سو و آمریکا و اسرائیل از سوی دیگر. در حال حاضر این جنگ متوقف‌شده، اما این توقف را نمی‌توان پایان ماجرا دانست، مگر آنکه توافقی رسمی و سه‌جانبه میان طرف‌های درگیر شکل گیرد؛ به‌ویژه اینکه پایان واقعی جنگ‌ها، با امضای توافق‌ها رقم می‌خورد، نه صرفاً با سکوت جنگ‌افزارها.
اکنون در حالی که هر سه طرف مدعی پیروزی‌اند، این پرسش مطرح می‌شود که چه کسی حاضر است گامی به عقب بردارد؟ در این میان، تنها آمریکایی‌ها بودند که شتاب‌زده از طرحی برای صلح گفتند؛ اما این طرح هم خیلی زود با چالش روبه‌رو شد، به‌ویژه پس از آنکه ترامپ از لحن و سخنان رهبر جمهوری اسلامی به‌شدت ابراز ناراحتی کرد.
ترامپ فاش کرد که مانع اجرایی شدن طرح اسرائیل برای ترور رهبر جمهوری اسلامی شده و همچنین با آزادسازی شش میلیارد دلار از دارایی‌های مسدودشده ایران موافقت کرده است. علاوه بر آن، او اجازه داده برخی تحریم‌ها تعلیق شوند. برخی منابع این امتیازات را «پیشکش‌هایی» برای نرم کردن فضای مذاکره با تهران می‌دانند.
در سوی دیگر ماجرا، هرتزی هالوی (زامیر)، رئیس ستاد ارتش اسرائیل، تأکید کرده که جنگ هنوز به پایان نرسیده و فهرست اهداف ناتمام همچنان بلندبالاست. با این حال، می‌دانیم که تصمیم نهایی اسرائیل بیش از هر چیز به خواست کاخ سفید وابسته است. یکی از رویدادهای مهم طی این مدت دخالت سریع ترامپ برای نجات نتانیاهو بود، نخست‌وزیری که به دلیل پرونده‌های قضایی در آستانه سقوط قرار داشت. ترامپ به‌صراحت از او حمایت کرد و از مردم اسرائیل خواست او را منزوی یا محاکمه نکنند. چنین حمایتی البته رایگان نیست و بی‌تردید نتانیاهو باید بهای سیاسی آن را بپردازد، به‌ویژه اگر ترامپ به دنبال تحقق رویای بزرگش برای انعقاد «توافق صلح نهایی» میان جمهوری اسلامی و اسرائیل باشد.
در هر صورت، کلید پایان بحران در دستان جمهوری اسلامی است، نه آمریکا و نه اسرائیل. تهران اگر بخواهد می‌تواند روند تنش را ادامه دهد و اگر اراده کند می‌تواند مسیر گفتگو و سازش را در پیش گیرد. پایان دادن به دشمنی که از سال ۱۹۸۰ آغازشده، مشروط به پذیرش اصل «همزیستی منطقه‌ای» از سوی جمهوری اسلامی است. تهران باید انتخاب کند که آیا می‌خواهد همچنان در برابر نظم جدید منطقه بایستد یا به قطار کشورهای منطقه بپیوندد.
اکنون تقریباً همه کشورهای خاورمیانه یا وارد قراردادهایی مستقیم با اسرائیل شده‌اند یا از درگیری و تقابل با آن کناره‌گیری کرده‌اند. سوریه آخرین کشوری بود که این مسیر را در پیش گرفت و بدین ترتیب دیگر چیزی به‌نام «محور مقاومت» وجود ندارد. با تضعیف شدید حزب‌الله و حماس و پایان کار رژیم بشار اسد، جبهه‌ای که زمانی خود را پیش‌قراول مقابله با اسرائیل می‌دانست، از هم فروپاشیده و جمهوری اسلامی تنها طرفی است که در این میدان باقی‌مانده است. البته عقب‌نشینی از راهبردی که بیش از چهار دهه ادامه داشته برای جمهوری اسلامی کار ساده‌ای نخواهد بود، اما شاید پیامدهای جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل باعث شتاب در این عقب‌نشینی شود و فشارها بر تهران را افزایش دهد.
به‌رغم تمامی این چالش‌ها، جمهوری اسلامی هنوز عناصر مهم قدرت را در اختیار دارد؛ اورانیوم غنی‌شده‌ای که می‌تواند، چه برای ساخت سلاح هسته‌ای ابتدایی و چه برای چانه‌زنی در مذاکرات، ارزشمند باشد. همچنین تهران توانست به‌سرعت فرماندهانی را که از دست داده بود جایگزین و اوضاع داخلی کشور را کنترل کند. از سوی دیگر، اسرائیل هم دستاوردهایی کسب کرد که مهم‌ترین آن‌ها جلب حمایت کامل ترامپ بود، حمایت فردی که با اقداماتی نظیر بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران، کاری را انجام داد که خود اسرائیل به‌تنهایی قادر به انجام آن نبود.
اگر تهران «کلید صلح» را در دست دارد، اما «دست برتر نظامی» همچنان با تل‌آویو است، زیرا اسرائیل توانست به تهدیدهای وابسته به جمهوری اسلامی در منطقه پایان دهد.
به هرحال، چه کسی می‌داند، شاید این رویارویی پایان جنگ‌ها باشد.
عبدالرحمن الراشد
برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط
