سرانجام، همانگونه که انتظار می رفت، فساد و لجام گسیختگی اقتصادی همانند تیری چشم اسفندیار جمهوری اسلامی رانشانه گرفت تا بزرگترین ضربه رابراندامش فرونشاند. بحران کنونی نمایانگر آن است که طی سه ده گذشته سیاست های اقتصادی دوران حکومت احمدی نژاد ازمهلک ترین عوامل بوده است.
غربیها باید شکرگزاراحمدی نژادباشند زیرا اگراو زمینه را آماده نکرده بود تحریم های به اصطلاح” فلج کننده” کم و بیش نقش بر آب می شد. هفت سال دهن کجی به عقل ومعرفت، بی اعتنائی به راهنمائی های کارشناسان، تار ومارکردن سازمان برنامه وبودجه واشاعه فساد و بی نظمی، سرانجام ملت ودولت را به چنین روزی نشانده که جزتسلیم و رضا گزینه ای نمانده است. ماجرای ارز وسقوط شرم آور ارزش پول ملی یکی از عواقب اجتناب ناپذیردولتی کردن اقتصاد کشور، فساد وبی لیاقتی نظام اسلامی وندانمکاری های دولت نهم است. سال ها عدم توازن بودجه و ولخرجی های حکومت بدون دستبرد به خزانه بانک مرکزی امکان پذیر نبود. استقراض بی حساب و کتاب از بانک مرکزی به افزایش بیسابقه نقدینگی و افزایش حجم پول در گردش انجامید وهمانگونه که انتظار می رفت، با بادکردن مداوم حجم بی رویه نقدینگی، پول واعتبار،هرماه بر شدت افزایش تورم افزوده اند. این تورم مزمن است که موجب دیگر مشکلات اقتصادی کشور می شود. این تورم است که ازارزش پول کشور نسبت به پول سایرکشورها می کاهد . چرا ارزش پول ایران در برابر دلار بیش ازچهار صد برابر تنزل کرده است؟ پاسخ این سؤال را باید درتفاوت نرخ تورم با دیگر کشورهای طرف معامله با ایران جستجوکرد. اشکال کاردرعدم استقلال بانک مرکزی دربرابرحکومت و کسری متداوم بودجه دولت ها و به ویژه دولت احمدی نژاد بوده است که با استقراض غیرقانونی از بانک مرکزی خود را از رعایت انضباط مالی بی نیاز احساس کرده است.
ضرورت استقلال بانک مرکزی
بانک مرکزی از دیگر بانک ها متفاوت است. بانک های دیگر کم و بیش مؤسسات تجاری و اغلب شرکت های سهامی هستند که طبق قانون و زیرنظر بانک مرکزی از سویی و به خاطر جلب سرمایه با پرداخت بهره از مردم سپرده می پذیرند و یا اوراق قرضه می فروشند و به متقاضیان خصوصی وتجاری وام می دهند. سود آنها ازتفاوت میان پرداخت بهره به صاحبان سپرده ها ودریافت بهره ازگیرندگان وام تامین می شود وبرمبنای سود این فعالیت بانکی به سهامداران خود سود می پردازند.وظائف و دلیل وجود بانک مرکزی، آن را از دیگر بانک ها متمایز می کند. صرفنظر از تفاوتهای ناچیز میان بانک مرکزی اروپا(European Central Bank) با بانک مرکزی آمریکا (Federal Reserve System)، بانک های مرکزی در سراسرجهان وظیفه حفاظت از ارزش پول ملی کشور خودرابرعهده دارند. از سوی دیگر، مهمترین و شاید یگانه خطری که پول ملی کشورها را تهدید می کند تورم است ومهمترین وسیله مبارزه با تورم کنترل حجم پول در گردش و تنظیم نرخ بهره است. هردواین وظائف و تکالیف بر عهده بانک مرکزی است. آنچه ما حجم پول در گردش می نامیم عبارت است ازپول نقد، اسکناس و سکه، (در حدود بیست در صد از مجموع) وانواع سپرده های گوناگون از نوع حساب جاری، حساب پس انداز وغیره (هشتاد در صد بقیه).
این تنها بانک مرکزی است که می تواند اسکناس چاپ کند و یا گسترش اعتبار کند. بانک های مرکزی برای کنترل حجم پول در گردش مقررات و ابزارهای گوناگون در اختیار دارند که توضیح آن تا حدودی فنی است و احتمالاً خواندن آن ازحوصله خوانندگان این ستون خارج.
حجم نقدینگی وکسری بودجه
آهنگ رشد نقدینگی باید بسیار محدود ومنظم باشد. بیشتر اقتصاددانان معتقدند که رشد نقدینگی نباید از نرخ رشد اقتصادی کشور بالا تر باشد.مثلاً اگر رشد اقتصاد کشور سه درصد در سال است نقدینگی هم نباید بیشتراز سه درصد درسال باشد. زمانی که آهنگ رشد افزایش حجم پول بیشتر از رشد اقتصادی باشد پول بیشتری درگردش و در دست مردم هست، اما متقابلاً اجناس وخدمات بیشتری عرضه نشده است که با آن پول اضافی مبادله شود و در نتیجه بربهای کالا ها وخدمات افزوده خواهد شد.این پدیده منطبق با قانون ابتدائی عرضه و تقاضا در اقتصاد است. هرگاه عرضه بیشترازتقاضا باشد قیمت سقوط می کند وهرگاه تقاضا بیشتر از عرضه باشد بر بها افزوده خواهد شد. بنا براین تورم همیشه ناشی از زیاد شدن حجم پولدر گردش است. زمانی که بانک مرکزی نتواند ویا نخواهد میزان رشد و حجم پول در گردش را کنترل کند تورم نتیجه مسلم آن است.دولت ها در شرایط عادی باید بتوانند بودجه کشور را آنچنان تنظیم کنند که در بلندمدت درآمد ومخارجشان متوازن باشد. انجام این کار ساده نیست چون از سویی وضع کردن وجمع آوری مالیات نیازمند یک سازمان اداری سالم و لایق است و از سوی دیگراعمال سیاست صرفه جویی و کاستن از مخارج دولت نیز امر آسان و ساده ای نیست. از این رو، آسان ترین راه گریز از این مشکلات برای دولت ها، در صورت امکان، برداشت از بانک مرکزی و یا به اصطلاح رایج آن، چاپ اسکناس است. از این رو در گذشته در پاره ای از کشورها برای اجتناب ازامکان سوءاستفاده دولت ها، پول ملی به “پشتوانه” وابسته بود. مثلاً برای چاپ و انتشار مقداراسکناس اضافی وجود پشتوانه متناسب طلا الزام آور بود. درسال های بعد از جنگ دوم بین الملل و به ویژه پس از پایان سیستم معروف “برتون وودز”(Bretton Woods) در سال های هفتاد میلادی طلا به تدریج از گردونه سیستم پولی بین المللی خارج شد وامروزه یگانه پشتوانه پول در اکثرکشورهای معتبر درایت واعتبار بانک مرکزی است. دلار و یورو که از اعتبار بین المللی برخوردارند ثبات ارزش و اعتبار خود را مدیون بانک فدرال رزرو در واشنگتن وبانک مرکزی اروپا در فرانکفورت می باشند.
نقش بانک مرکزی
دراقتصادهای امروزی ضمانت حفظ ارزش پول کشورها بر عهده بانک مرکزی است و به این دلیل کنترل این بانک ها نباید در دست دولت باشد چون دولت ها مثل همه آدم های ولخرج همیشه پول کم می آورند. از سوی دیگراین بانک مرکزی است که میتواند پول تولید کند. بنابراین اگر بانک مرکزی زیرکنترل نخست وزیر یا رئیس جمهورباشد، این امکان وجود دارد که هر وقت به دولت پول احتیاج داشت اسکناس چاپ کند ویا از بانک مرکزی بدون هیچگونه حساب و کتاب پول قرض کند. همه مطالعا ت مستند اقتصادی نشان داده است که نرخ تورم در کشورهائی که دارای بانک مرکزی مستقل از حکومت هستند بلا استثناء کمتر است. این واقعیت آنقدر مسلم است که امروزدر سراسرکشورهای اروپائی،آمریکا، ژاپن و دیگر کشور های دمکراتیک جهان بانکهای مرکزی مستقل هستند ویگانه وظیفه آنها حفاظت از ارزش پول ملی است. در ایران، احمدی نژاد برای تسلط بر بانک مرکزی شورای مستقل پول واعتبار و دفتربرنامه بودجه را منحل کرد. سپس سه بار رئیس بانک مرکزی را تغییر داد تا سرانجام توانست با انتصاب محمود بهمنی بانک مرکزی راکاملاً در اختیار گیرد و با این اقدام بر خلاف همه اصول وباورهای اقتصادی متداول، بانک مرکزی ایران سرسپرده و فرمانبردار رئیس جمهور شد.
احمدی نژاد در سقوط آزاد!
اگراحمدی نژاد به اصول، قوانین و تئوری های اقتصادی اعتقاد ندارد و منکر این قوانین میشود، در ماهیت امر تفاوتی رخ نخواهد داد. درست همانند آنکه احمدی نژاد در حین سفر به نیویورک مدعی شود که اوبه قوانین فیزیک غربی واکتشافات “ایزاک نیوتن”(Issac Newton) بی اعتناست و چون این اصول در قرآن نیست وی به آن ها اعتقاد چندانی نداشته و این قوانین رابی اساس می داند، بنا براین درب هواپیما را باز کرده وبدون چتر نجات از هواپیما به بیرون میجهد. آیا صرفاً چون او به قوانین فیزیک اعتقاد ندارد باعث آن خواهد شد که ایشان با سرعت از پیش محاسبه شده ای، در حال سقوط آزاد، ازآسمان به زمین فرود نیاید؟ بی اعتنائی به قوانین اقتصادی هم به سرانجامی مشابه منجر خواهد شد. احمدی نژاد میگوید قوانین اقتصاد را چون غربی است قبول ندارد. غافل از اینکه اقتصاد هم همانند فیزیک شرقی و غربی و مسیحی و مسلمان ندارد. این یاسین متاسفانه هرگزدر گوش رئیس جمهوری اسلامی نفوذ نکرده است. او هنوز هم گمان میکند آن هایی که این صحبت ها را می کنند عقلشان از وی کمتر است و یا او از آنها هوشمند تر.
چه باید کرد؟ بانک مرکزی را دریابید!
متأسفانه خرابی های روز افزون مملکت ناشی ازبی لیاقتی وفساد این حکومت آنقدر زیاد است که نسل ها طول خواهد کشید تا بتوان از عهده جبران این دوران تباهی و سیاهی بدرآییم. اما همانقدرکه بازسازی همه جوانب کشور از ضرورت مبرم برخورداراست، تعیین اولویت ها نیزاجتناب ناپذیرند. در حیطه مسائل اقتصادی کشور کمتر اولویتی را می توان نام برد که اهمیت آن ازتأمین استقلال بانک مرکزی کشور بیشترباشد. بدون استقلال کامل بانک مرکزی هرگونه تلاش و اقدامی برای بهبود اقتصادکشوربی اثر خواهدبود. امکان سرمایه گذاری ملی و خارجی هردوزمانی جدی تلقی خواهد شد که پول ملی معتبرباشد و نرخ منطقی و معقول بهره سرمایه گذاری درپروژه های تولیدی را مقرون به صرفه کند. بدون ایجاد اطمینان درمورد ثبات نرخ بهره ونرخ تورم کمتر کسی حاضر به تقبل ریسک سرمایه گذاری خواهد شد. تجربه کشورهائی نظیر برزیل وکره جنوبی نشان می دهد که چگونه می توان با انجام اصلاحات بنیادی درساختار اقتصادی و بانکی، کشور را از مذلت فقروعقب ماندگی نجات داد. تنظیم معقول و منطقی نرخ بهره، حفاظت از ارزش پول ملی و تثبیت نرخ ارز همه از ضروریات اجتناب ناپذیر باز سازی اقتصاد کشور هستند. زمانی بانک مرکزی خواهد توانست در انجام این وظائف خطیر موفق شود که ریشش در دست آقای رئیس جمهورگرفتار نباشد.
پاریس