پنج سال قبل به مناسبت هشتاد سالگی شهبانو فرح در ۲۲ مهرماه ۱۳۹۷ به نکته‌ای اشاره کردم که یک نقطه عطف در نقش سیاسی و اجتماعی زنان ایران به شمار می‌رفت: قرار گرفتن تاج نیابت پادشاهی بر سر یک زن در جامعه‌ای پدرسالار که پادشاه‌اش طبق قانون اساسی، برای داشتن «فرزند ذکور»، به دو ازدواج ناکام مجبور شده بود.
آن تاج‌گذاری بسی فراتر از یک مراسم تشریفاتی و یک اعلان‌جنگ در دفاع از حقوق زنان علیه جامعه‌ی پدرسالار و روحانیت مرتجعی به شمار می‌رفت که رهبر اعتراضاتش، خمینی، با حق رأی زنان نیز مخالف بود چه برسد به پادشاهی یک زن! آن‌هم زنی خودآگاه، تحصیل‌کرده، هنرمند، هنرشناس و هنرپرور؛ زنی باهوش و آراسته و زیبا و ایران‌دوست که هزار درصد در نقطه مقابل «زنان» ملایان قرار داشت.
حالا پنج سال بعد، با از سر گذراندن خیزش‌هایی که اوج آن آغاز انقلاب ملی ۴۰۱ شد، این مطلب را به‌عنوان زنی می‌نویسم که این بخت را داشت تا کودکی و آغاز جوانی را در دورانی غیر از جمهوری اسلامی سپری کند و خیلی زود به این نتیجه برسد که انسان‌ها را بر اساس عملکرد و آنچه در خدمت به همنوع انجام می‌دهند می‌بایست سنجید.
نقش عینی شهبانو فرح به‌عنوان زنی که از امکانات لازم برای خدمتگزاری برخوردار بوده نیز در همین چارچوب قابل‌سنجش است. وی چه پیش از تاج‌گذاری و چه پس‌ازآن، از امکاناتش در خدمات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی بهره گرفت که موزه هنرهای زیبا و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تنها دو نمونه‌ی شاخص هستند. این موضوع از جمله بیانگر اینست که آنچه دو نظام پیش و پس از انقلاب اسلامی ۵۷ را از هم متمایز می‌کند، نقش حکومت و جامعه است که تغییر یافت: در نظام پادشاهی مشروطه، این حکومت نبود که مانع رشد و ترقی جامعه می‌شد! بلکه جامعه‌ی تحت تأثیر قرن‌ها استبداد سیاسی و مذهبی بود که در مقابل اصلاحات پهلوی مقاومت می‌کرد! جامعه‌ای که ناآگاهی و عقب‌ماندگی آن منبع تغذیه‌ی ملایان و ارتجاع سرخ و سیاه بود! حکومت شاه و دولت‌هایش مهم‌ترین و بزرگ‌ترین حامیان حقوق ملت به‌ویژه زنان بودند. این جامعه‌ی سنتی، مذهب‌زده و ناآگاه بود که روحانیت مرتجع با تکیه بر اقلیتی از آن می‌توانست سینما آتش بزند و بانک‌ها و کافه‌ها را به آتش بکشد و در مقابل پهلوی ابراز وجود کند و سرانجام تاج شاهی را از سر زنان ایران بردارد و «یا روسری یا توسری» را به آن‌ها تحمیل کند! طنز تلخ تاریخ اینکه، زنان در جمهوری اسلامی همواره برای حقوقی مبارزه کرده‌اند که تا پیش از انقلاب ۵۷ از آن‌ها برخوردار بودند و پوشش اختیاری تنها یکی از آنهاست!
هم‌زمان اما نقش‌ها نیز جابجا شد: حکومت کنونی آینه‌ی همان جامعه‌ایست که ملایان را در مقابل پهلوی به قدرت برکشاند؛ و جامعه‌ی کنونی آینه‌ی حکومت پهلوی‌ست که همچنان با ارتجاع سرخ و سیاه روبروست؛ و در این آینه، شهبانو فرح پهلوی با عملکرد و زندگی عینی خود و تاجی که بر سر زنان کشور نهاده شد، به‌عنوان شاخص‌ترین زن تاریخ معاصر در صدر جنبش آزادیخواهی زنان ایران قرار دارد.