درحالی که ماه اوت در بیشتر کشور ها قرار است ماه آرامش واستراحت باشد،غالباً خلاف این انتظار به وقوع می پیوندد. جنگ اول جهانی در ماه اوت آغاز شد و بعد ها مورخ سرشناس آمریکائی « Barbara Tuchman» در سال ۱۹۶۲در کتاب “The Guns of August” که برنده جایزه “پولیتزر” در ادبیات شد، به بهترین وجه ممکن چهره کریه جنگ رامعرفی کرد. جنگ دوم جهانی نیزدر ماه اوت ۱۹۳۹ آغاز شد و ۶ سال به طول انجامید. نزدیکتربه ما، کودتای ضد گرباجف درشوروی سابق که به سقوط کمونیسم منجر شد، در روز ۱۷ اوت سال ۱۹۹۱ رخ داد. سرانجام می رسیم به اهمیت این ماه در تاریخ کشور مان. فرمان مشروطیت در روز ۵ ماه اوت ۱۹۰۶ صادر شد. اشغال ایران از سوی قوای متفقین، روز ۲۴ ماه اوت ویا ۳شهریور ۱۳۲۰ به وقوع پیوست. “کودتای” ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سقوط حکومت دکتر مصدق(۱۹ اوت) وسرانجام فاجعه قتل ناجوانمردانه دکتر شاپور بختیاردر روز ۶ ماه اوت ۱۹۹۱ به وقوع پیوست.
با این همه شاخصیت تاریخی برای جهان و به ویژه برای ما ایرانی ها، ماه اوت برای فرانسوی ها به دلیل دیگری از سایر ماه های سال بسیار متفاوت است. این امر در پاریس بیشتر از دیگر شهرهای فرانسه ملموس است. در آخرین روزهای ماه ژوئیه،فرانسوی ها باهجوم به جاده ها از شهرپاریس فرارمی کنند. با این کوچ جمعی و قبیله ای پاریسی ها قیافه شهر پاریس به کلی عوض می‌شود. خیابان ها مثل اینکه قرق شده باشد خلوتند. در جایگاههای توقف اتومبیل‌ها که معمولاً در سایر فصول برای هر یکی از آنها چندین اتومبیل در انتظارنوبت دور می‌زنند، مگس پرواز نمی‌کند. بیشتر مغازه‌های غیر توریستی بسته‌اند. شهرداری پاریس هم در ماه اوت یعنی زمانی که تقاضا برای این توقفگاه های خیابانی تقریباً به صفر نزدیک می‌شود، با کمال سخاوت آنها را مجانی اعلام می کند. البته نه در همه جای پاریس.
شهردار سوسیالیست این شهرسعی بسیار دارد که مردم شهر را اعم از دست چپی و دست راستی راضی نگهدارد. یکی از کارهای ابداعی او ایجاد «پاری پلاژ» است؛ یعنی بستن یکی از دو جاده اتومبیل رو کنار رودخانه «سن» برای مدت یک ماه و اختصاص آن به کسانی که نتوانسته‌اند برای استفاده از دریا به جنوب، غرب و یا شمال فرانسه سفر کنند. البته کسی نمی‌تواند در رودخانه سن شنا کند چون میزان آلودگی آن بیش از حد تحمل است، ولی می‌توان در کنار سن حمام آفتاب گرفت. زمانی که شیراک شهردار پاریس بود، قول داده بود پس از تعبیه فیلترهای لازم، روزی شخصاً در این رودخانه شنا کند. متاسفانه این وعده او همانند بسیاری از وعده‌های سیاستمداران بسیار زود به فراموشی سپرده شد و دیگر کسی دلش به آلودگی غم انگیز رودخانه سن نمی سوزد. آقای شهردار و تیم او باحضور اتومبیل های شخصی در سطح شهر شدیداً مخالفند و از این رو هر روز به نوع تازه ای زندگی را برای اتومبیل سوارانی که می خواهند در شهرجولان بدهند سخت می کند. مثلاً نصف سواره رو اغلب خیابان های شهر را انحصاراً در اختیار اتوبوس و تاکسی نهاده است (ابتکاری که دردیگر شهرهای بزرگ هم به نوعی تقلید شده است). سال پیش ابداع دیگر آقای شهردار ایجاد دوچرخه آزاد یا «ولو لیبر» بود. امسال “اُتولیبر” راهم به آن افزوده است و شما می توانید از اغلب گذرگاههای پاریس اتومبیلی را بردارید و پس از آنکه کارتان تمام شد در نقطه دیگری رها کنید، البته با پرداخت هزینه لازم. اگرچه نظائر این نوآوری ها در دیگر شهرهای اروپا نیز وجود دارد، اما با درنظر گرفتن میزان آلودگی هوای پاریس و سنگینی ترافیک ایجاد این نوع وسائل نقلیه بسیار ارزان همه را خوشحال کرده است. ایستگاه های این اتومبیل ها و دوچرخه‌ها در اکثر خیابانهای پاریس ایجاد شده است و هر کس که عضواین شبکه ها شده و یا دارای یک کارت اعتباری باشد، می‌تواند از آن ها استفاده کند. در مورد دوچرخه ها، برای مدت نیم ساعت اول مجانی حساب می شود و سپس برای هر نیم ساعت اضافی مبلغ نسبتاً ناچیزی باید پرداخت. این نوآوری نه تنها تا حدود زیادی نقل و انتقال افراد را در شهر ساده‌تر کرده بلکه از نظر حفظ سلامت محیط زیست و مبارزه با آلودگی هوا نیز بسیار مؤثر بوده است. البته در ماه اوت این اتومبیل ها ودوچرخه‌ها نیز زیاد مورد استفاده قرار نمی‌گیرند چون توریست ها هنوز با چگونگی استفاده از آنها آشنا نیستند و با کوچه پس کوچه‌های پاریس نیز مأنوس نمی‌باشند. آخرین اقدام شهردار که داد و فریاد رانندگان اتومبیل های شخصی را به عرش رسانده مجاز شناختن حرکت در جهت معکوس دوچرخه سوارها در خیابان های یکطرفه است!
برای آنهائی که به علت مشغله یا به هر دلیل دیگر قادر به سفر نیستند، ماه اوت در پاریس بسیار ماه جالبی است. اگر از گرمای طاقت فرسای این ماه که امسال تا کنون از آن خبری نیست بگذریم، ماه اوت بهترین ماه برای زندگی در این شهر و یا دیدار از آن است. در واقع باید گفت پاریس بدون پاریسی‌ها بهشت روی زمین است. نه دیگر مجبورید در خیابان ها با ازدحام سواره و پیاده روبرو شوید و نه هوای آلوده شهر شلوغ را استشمام کنید.
گذشته از این مباحث، در ماه اوت بهتر می‌شود فکر کرد چون فشار کار بسیار کم است و در نتیجه بهترین زمان برای خواندن و فکر کردن در پاریس ماه اوت است. با به پایان نزدیکتر شدن این ماه، به تدریج آنهائی که نیمی از ماه ژوئیه را برای شروع تعطیلات انتخاب کرده بودند به پاریس بر می‌گردند و از هفته اول ماه سپتامبر با آغاز سال تحصیلی زندگی در این شهر به حالت اولیه خود بازمی‌گردد. باز هم یک سال مردم کار می‌کنند به امید تابستان بعد و ماه اوت دیگر. این تسلسل کار و استراحت تا دوران بازنشستگی برای فرانسوی‌ها ادامه دارد. با نزدیکتر شدن دوران بازنشستگی که فرانسوی‌ها برخلاف آمریکائی‌ها با اشتیاق به آن می‌اندیشند، نحوه زندگی عوض می‌شود چون زندگی در پاریس به دلائل اقتصادی برای اکثر مردم بازنشسته امکان‌پذیر نیست، برای دوران بازنشستگی اغلب شهرهای کوچکتر و مناطق خوش آب و هواتر را انتخاب می کنند. این گذر از طفولیت به دوران کار و «وکانس» یا تعطیلات و سپس بازنشستگی و گوشه‌نشینی برای فرانسوی‌ها و احتمالاً اغلب مردم کشورهای پیشرفته یکسان است.
دستیابی به این زندگی آرام و قابل پیش‌بینی در فرانسه و دیگر کشورهای غربی، اگرچه در ظاهر تُهی، تکراری و بی‌محتوا جلوه می‌کند، اما در حقیقت ایده‌آل بشر امروزی است. بشری که به دنیا آمدن را یک تصادف ولی مرگ را به عنوان یک واقعیت پذیرا شده است. بشری که چشم و گوشش تا حدود بسیار زیادی باز شده است و دیگر حاضر نیست دستخوش و بازیچه فریبکاران مذهبی و ایدئولوژیک شود. بشری که دیگر حاضر نیست در انتظار بهشت برای خودش و دیگران، جهنم‌های گوناگون در این جهان برپا کند. بشری که فریب فدا کردن یک یا چندین نسل را برای ایجاد آرمانشهر (Utopia) نخواهد خورد و نمی‌خواهد و حاضر نیست آنچه را که به عقل سلیم او درست به نظر نمی‌رسد باور کند. رسیدن به این مرحله از رشد سیاسی و اجتماعی کار ساده‌ای نیست. در واقع امروز بیش از نیمی از بشریت هنوز یا گرفتار اوهام و اراجیف دین فروشان و ایدئولوگ های خیالباف است یا آنقدر گرفتار تلاش برای زنده ماندن که فرصت فکر کردن ندارد.
آنهائی که به این مرحله از رشد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی رسیده‌اند که فرصت فکر کردن درباره زندگی و مرگ را فارغ از افسانه پردازی‌های مذهبی و ایدئولوژیک مورد مطالعه داشته باشند، امروز به زندگی انسان ها در قرن بیست و یکم فکر می‌کنند. همان زندگی به ظاهر تکراری و ملالت‌بار مردم فرانسه یا دیگر کشورهای پیشرفته، و از خود می‌پرسند آیا این مردم راضی هستند؟ اگر چه هنوز کسی پاسخی برای این سؤال عرضه نکرده است ولی آنقدر روشن است که نه تنها این زندگی نسبت به همه انواع دیگر پیشنهادی ارجح است بلکه نباید انتظار داشت که پاسخی بسیار متفاوت از آنچه امروز می‌دانیم در راه باشد. آنچه در ماورای تلاش انسان در قرون متمادی درخشیده احتیاج مبرم بشر به آزادی است. شاید ما ایرانی‌ها از بسیاری دیگر ملت ها بیشتر به این گونه مسائل پرداخته‌ایم. فرهنگ ملی ما همیشه این سؤال های بنیادی را درباره زندگی و مرگ و هدف زندگانی، زودتر و بیشتر از دیگران مطرح کرده است. شاید یکی از دلائل فراموش کردن و به کار نبستن معرفت سنتی ایران فقر و عقب ماندگی اقتصادی بوده است. امروز می‌بینیم که پس از آنکه مسأله فقر و تنگدستی تا حدودی در کشورهای غربی حل شده است، چگونه مردم این کشورها به همان نقطه از شعور و معرفت انسانی رسیده‌اند که همانند بزرگان فرهنگ ایران ماهیت فانی زندگی را شناخته‌اند و چون به درستی نمی‌دانند از کجا آمده‌اند و به کجا می‌روند، در کمال آسایش فکر، حال را چسبیده‌اند و سعی می‌کنند تا زنده هستند از زندگی لذت برند.
این زندگی به‌ظاهر تکراری و معمولی مردم فرانسه و دیگر کشورهای پیشرفته را نمی‌توان بی‌حاصل و بی‌نتیجه تصور کرد. هر یک از این کشورها قرن ها کوشیده‌اند تا خود را از زنجیر تزویر رها سازند تا بتوانند سرنوشت خود را در دست گیرند. این همان مسیری است که با وجود فرهنگ دیرینه کشورمان ما هنوز در مراحل اولیه آن هستیم. تابستان امسال و به ویژه این ماه در ایران تابستانی غم انگیزتر از گذشته، زیر فشارحکومتی قرون وسطائی که حتی تعیین نوع پوشش مردم را از اختیارات خود می داند هموطنان ما گرفتار و اسیر باقی مانده اند.
بی اعتنایی حکومت به آسیب دیدگان زمین لرزه اخیر در آذربایجان گناهی نابخشودنی است. باید به خاطر سپرد که همه آنهائی که امروز موفق شده‌اند به عنوان افراد آزاد نحوۀ زندگانی خود را انتخاب کنند کم و بیش از همین مسیر گذشته‌اند. سرنوشت ناگزیر بشر سرانجام دستیابی به آزادی فردی و حق انتخاب شیوه زندگی است اما حصول این سرنوشت نیازمند تلاش است. متاسفانه تلاش ما ایرانی ها در این مسیرتاکنون به نتیجه مطلوب نرسیده است ولی این تلاش مثل ضرورت نفس کشیدن، به قول فرنگی مآب ها تلاشی “اگزیستنشیال” است که تا رسیدن به هدف توقف پذیر نیست.
امسال هم مانند بسیاری سال های دیگر در حالی که مردم فرانسه و کشور های غربی تابستان را در صفا و آرامش گذرانده اند، در دیگر کشورهای جهان به ویژه در منطقه ما، تلاش وقفه ناپذیر برای دستیابی به آزادی و زندگانی شرافتمندانه کماکان ادامه دارد. در سوریه، در روسیه، در چین، در ایران و بسیاری کشور های دیگر نسلی جوان بپا خاسته است که خواستار دستیابی به همان مواهب و آزادی هائی است که در پرتو آن غربی ها توانسته اند زنجیرهای اسارت خود را بگسلند وبر سرنوشت وآینده خود حاکم شوند.
سه شنبه، ۲۰۱۲/۰۸/۱۶
پاریس
