هرسال روز ۲۲ مهرماه با حضور جان‌فزای شهبانو فرح پهلوی شادمان می‌شویم و به بودن شهبانوی فرهنگ‌پرور و وطن‌دوست افتخار می‌کنیم؛ شهبانوی ایران‌دوستی که همه‌وقت و انرژی خود را صرف پیشرفت و ترقی ایران کرده و همپای پادشاه فقید و همسر تاجدار خود، تلاش برای عظمت و شکوه ایران را به سرلوحه زندگی خود تبدیل کردند.
شهبانو فرح پهلوی (دیبا) در ۲۲ مهرماه ۱۳۱۷ در تهران به دنیا آمد. سهراب دیبا- پدر شهبانو- اصالتاً آذربایجانی و فریده دیبا- مادر شهبانو- گیلانی بودند. سهراب دیبا تحصیلات نظامی خود را در شوروی و فرانسه تکمیل کرده و بعد از بازگشت به ایران، به‌عنوان افسر در ارتش به کار مشغول شد؛ وی در سال ۱۳۲۷ به علت ابتلا به سرطان درگذشت. شهبانو فرح تحصیلات خود را در مدرسه ایتالیایی‌های تهران «خواهران کاتولیک»، شروع و در کنار درس‌های رایج، زبان فرانسه را از همان دوران هم آموخت. شهبانو تحصیلات خویش را در «دبستان ژاندارک» تهران تکمیل کرد. وی پس‌ازآن، تحصیلات متوسطه را در «دبیرستان رازی» در تهران سپری نمود و برای ادامه تحصیل عازم فرانسه شد. شهبانو از همان سال اول به تحصیل در رشته معماری مشغول شد. او هم‌زمان با تحصیل در معماری، زبان‌های انگلیسی و فرانسه را در حد تسلط تکمیل کرد.
شهبانو فرح پهلوی در همان دوران پایانی تحصیلات در فرانسه بود که توسط اردشیر زاهدی و همسرش شهناز پهلوی به پادشاه فقید برای ازدواج معرفی شد. همان‌طور که در برخی از آثار تاریخ‌نگاری دوره پهلوی آمده است: «پادشاه برای نخستین بار فرح دیبا را در منزل زاهدی و شهناز در حصارک ملاقات کردند. بعد از دیدار اول پادشاه خواستار دیدار مجدد با دوشیزه فرح دیبا شدند. بعدازآن یکی دو دیدار هم میان پادشاه و دوشیزه دیبا صورت گرفت؛ در ادامه این دیدارها که خصوصی بودند، پادشاه خواستند که فرح دیبا با ملکه مادر دیدار کنند. در حقیقت این دیدارها و رفتارهای متین هر دو طرف نشان می‌دادند که پادشاه به این دختر جوان و زیبا رغبتی تمام پیداکرده‌اند. به نوشته شهبانو «…سپس شاه دست مرا در دست خود گرفت و درحالی‌که در چشمان من می‌نگریست، گفت: حاضری با من ازدواج کنی، من فوراً جواب مثبت دادم.» بااین‌حال پیش‌ازاین دیدارها، یک‌بار نیز که پادشاه از فرانسه دیدار رسمی می‌کرد، فرح دیبا هم در صف دانشجویانی که به دیدار شاه ایران رفته بودند، قرار داشت و شاه را از نزدیک دیده بود.» شهبانو فرح در اشاره به اولین دیدارش با پادشاه ایران می‌نویسد: «در بهار سال ۱۳۳۹ فرصتی دست داد تا من به دیدار پادشاه نائل شوم. پادشاه برای دیدار رسمی و گفتگو با ژنرال دوگل به پاریس آمده بود و چنانکه معمول است، سفارت ایران بر آن بود که چند نفر از ایرانیان را به او معرفی کند و من یکی از منتخبین او بودم. در میان شلوغی سفارت، آقای تفضلی وابسته فرهنگی دست مرا گرفت و به محمدرضا نزدیک کرد. چند دقیقه بعد با او دست دادم و گفتم: فرح دیبا، مدرسه معماری…»
ازدواج محمدرضا شاه پهلوی و فرح دیبا در سی‌ام آبان ماه ۱۳۳۸ انجام شد. پس‌ازاین ازدواج و در چارچوب مسئولیت‌های «شهبانو»ی ایران، دفتر ملکه متشکل از چهار بخش آموزش‌وپرورش، بهداشت و درمان، رفاه اجتماعی و فرهنگ و هنر تشکیل شد.
در همه‌سال‌های حضور در دربار ایران، شهبانو فرح پهلوی درزمینهٔ بهداشت و آموزش کودکان بی‌سرپرست و مسائل کودکان ایران بسیار فعال بود. پایه‌گذاری «جمعیت کمک به جذامیان»، «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان»، «موزه فرش ایران» و «موزه هنرهای معاصر» و… از اقدامات اجتماعی و فرهنگی هستند که توسط شهبانو فرح پهلوی انجام‌گرفته‌اند. درعین‌حال وی به‌واسطه جایگاه سیاسی و عاطفی خود نسبت به ملت ایران، به‌صورت دائمی به شهرهای مختلف ایران سفر می‌کرد تا از نزدیک با مردم ارتباط داشته باشد. نتیجه و ثمره این سفرها، ایجاد مراکز بهداشتی، آموزشی و… در مناطق مختلف ایران بود.
تأسیس «جمعیت خیریه فرح پهلوی» از دیگر نهادهای مردمی است که توسط شهبانو فرح پهلوی تأسیس شد. این جمعیت اهدافی چون ایجاد و بهبود وضع شیرخوارگاه‌ها و مهدکودک‌ها، ایجاد کانون کارکنان جوان، اردوگاه‌های تفریحی و آموزشی و کاهش افت تحصیلی کودکان دبستانی را بر عهده داشت.
«بنگاه حمایت مادران و نوزادان» که پس از جمعیت «شیر و خورشید سرخ» ایران باسابقه‌ترین نهاد نیکوکاری ایران است و در زمان رضاشاه کبیر تأسیس شد، از سال ۱۳۳۸ توسط شهبانو فرح پهلوی برای کمک به خانواده‌های کم‌درآمد می‌کوشید.
«انجمن ملی حمایت کودکان» یکی دیگر از نهادهایی است که به ریاست شهبانو فرح پهلوی بنیان‌گذاری شد؛ همان‌طور که در اساسنامه دفتر مخصوص شهبانو آمده است، هدف این انجمن آموزش کادر فنی موردنیاز سازمان‌های بهداشتی و تربیت افراد دانش‌آموخته برای خدمت در سازمان‌های ویژه کودکان بود.
از نهادهای دیگری که توسط شهبانو فرح پهلوی بنیاد گذاشته شد، بایستی به «جمعیت حمایت از آسیب‌دیدگان از سوختگی»، «جمعیت مبارزه با سرطان»، «جمعیت طرفداران مرکز طبی کودکان» و «مرکز رفاه خانواده جوادیه» اشاره کرد.
در چهارم آبان ماه سال ۱۳۴۶، فرح پهلوی (دیبا) به همراه پادشاه فقید تاج‌گذاری کرده و ملقب به «شهبانو» شد. پادشاه فقید محمد رضاشاه پهلوی در آن تاج‌گذاری، همسرش را به‌عنوان نایب سلطنت تعیین کرد. این اقدام به معنای این بود که یک زن می‌‌تواند بر کشوری مانند ایران سلطنت کند؛ چیزی که مطلقاً به مذاق ملایان مرتجع ازجمله روح‌الله خمینی که به‌شدت با حقوق و برابری زنان مخالف بود، خوش نیامد.
در زمینه‌های فرهنگی و هنری هم شهبانو فرح پهلوی، مؤسسات و سازمان‌هایی را به وجود آورد؛ وی در سال ۱۳۴۶ برای گردآوری و گسترش ترانه‌ها و رقص‌های محلی ایران، «سازمان ملی فولکلور ایران» را بنیان نهاد. تأسیس مجموعه «تالار رودکی» از دیگر اقدامات فرهنگی شهبانو فرح پهلوی است؛ این تالار در آبان ماه ۱۳۴۶ افتتاح شد. در بخشی از این مجموعه «سازمان باله ملی ایران» که به همت و حمایت شهبانو ایجادشده بود، قرار داشت. همچنین «انجمن فیلارمونیک تهران» که در آبان ماه سال ۱۳۳۲ به همت «ادوارد ژوزف» بنانهاده شد، از سال ۱۳۴۲ به بعد با ریاست شهبانو فرح پهلوی و در راستای تقویت و پشتیبانی از «ارکستر فیلارمونیک تهران» به کار خود ادامه داد.
در زمینه‌های ورزشی هم شهبانو فرح پهلوی بنیان‌گذار نهادهای مختلف است که ازجمله می‌توان به «فدراسیون ناشنوایان ایران» اشاره کرد که به ریاست شهبانو فرح پهلوی باهدف ارتقای ورزش ناشنوایان در تهران تأسیس شد.
خاطرنشان می‌کنم که شهبانو فرح پهلوی در برنامه‌ریزی جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران مشارکت فعال داشت. در چهارچوب این جشن‌ها بخشی از پروسه نوسازی و مدرنیزاسیون ایران انجام می‌گرفت و ۲۵۰۰ دبستان در سرتاسر کشور با اعانه‌های شخصی ساخته شد؛ همچنین در اجرای برنامه‌های تعیین‌شده برای جشن‌ها، می‌توان به بنای میدان و برج شهیاد در ورودی غربی تهران اشاره کرد. باوجود تبلیغات منفی دشمنان ایران و خاندان پهلوی، در مرحله‌های آغازین پروژه جشن‌های شاهنشاهی در ساختار بنیادی کشور سرمایه‌گذاری گسترده‌ای انجام گرفت که می‌توان به ساختن راه‌ها، شبکه‌های ارتباطی از راه دور، فرودگاه‌ها، هتل‌ها، پخش سراسری برنامه‌های تلویزیونی و جهانگردی و گردشگری اشاره کرد.
فعالیت‌های ملی و مدنی شهبانو فرح پهلوی فراتر از مواردی که به اشاره نوشته شدند، در زمینه‌های عمرانی نیز منجر به ایجاد نهادها و مؤسساتی شد که برای حل مطلوب مسائل کاری و خانوادگی ایرانیان راهگشا بودند.
به خاطر فعالیت‌های بشردوستانه و تأمین اجتماعی، شهبانو فرح پهلوی از نخستین برندگان جایزه اشتایگر است؛ این جایزه به شخصیت‌هایی داده می‌شود که در کارهای نیکوکارانه فعال‌اند، به شکوفایی فرهنگ و هنر در جهان کمک می‌کنند و در پاکیزگی محیط‌زیست می‌کوشند. شهبانو فرح پهلوی همواره جامع این‌گونه فعالیت‌ها و شایسته دریافت این جایزه بود.
آنچه در این نوشته به کوتاهی و اشاره در جایگاه فرهنگ‌پروری، ملت‌دوستی و وطن‌خواهی شهبانو فرح پهلوی آوردم، شادباش سالگرد تولد ایشان و افتخار به وجود غرورآفرین ملکه ایران‌زمین است؛ تفصیلی از حیات و اقدامات بشردوستانه و ایران‌خواهانه ایشان را در تألیف «زندگی و زمانه شهبانو فرح پهلوی» بر پایه اسناد، خاطرات و تاریخ‌پژوهی دوران پهلوی نوشته‌ام که در آینده نزدیک منتشر خواهد شد.
