بررسی تحلیلی سیاست‌های محمد رضاشاه فقید (۲)

۳- ایستار فرهنگی مشارکتی: (13)

ایستار مشارکتی از افراد جوامع مشارکتی سر می‌زند. افراد این جوامع هنجارهای مشارکت فعال را در تصمیم‌گیری‌های دستگاه حکومتی تائید و تصویب می‌کنند، به دیگر معنا، به درجه‌ای از رشد فرهنگی نائل شده‌اند که در اقتدار سیاسی و اعمال آن مشارکت می‌ورزند؛ زیرا مستقیماً در «قدرت» هم مشارکت دارند. مشارکت دارند نه‌فقط به دلیل قانون اساسی یا آیین‌نامه‌های حقوق اساسی، بلکه فراتر از آن، چون‌که ضرورت این مشارکت را عمیقاً می‌شناسند و خود را عضو فعال جامعه می‌دانند. این بدان معنا است که حس وفاداری ملی را کاملاً دارا بوده و از اقتدار حکومتی متمرکز قویاً پشتیبانی می‌نمایند و بدین‌سان، به اطاعت از آن آگاهانه عمل کرده و آن را گسترش می‌دهند. در چنین جوامعی، «به‌هم‌پیوستگی» (14) اجتماعی بسیار قوی است، انسجام گروهی توسعه کافی یافته و درعین‌حال رفتار افراد آن نسبت به اقتدار سیاسی یا حکومتی کامل و با تائید کافی است مانند: (جوامع دموکراتیک اروپا) ملاحظه می‌شود که سه ایستار فرهنگی فوق‌الذکر هر یک نمایانگر درجه‌ای از تکامل و رشد فرهنگی- سیاسی هستند که به ترتیب و جامعه بدوی، جوامع تکامل نیافته و جوامع رشد یافته می‌باشند و درجه پیچیدگی در آن‌ها دائماً ازدیاد می‌یابد (15) . در جوامع جهان‌سومی، درجه پیچیدگی مناسبات اجتماعی و مناسبات گروهی هنوز به آن مرحله از رشد و تکامل فرهنگی- حقوقی، اجتماعی- سیاسی و پولی- اقتصادی نرسیده است که افراد اجتماع هنجارهای مشارکت فعال را در کلیه امور زندگی و نیز حکومتی رعایت کنند (نه به دلیل وجود یک قانون اساسی دموکراتیک بلکه به علت رشد فرهنگی یا درک ضرورت)، افراد جامعه اقتدار حکومتی را می‌شناسند اما به دلایل مختلف در برابر آن ایستادگی می‌کنند (مثلاً به علت ایراد به مشروعیت آن)، درنتیجه به‌هم‌پیوستگی اجتماعی دائماً تضعیف می‌گردد. در ایران، ایستار فرهنگی از نوع «تقلیدی» بوده است. افراد جامعه نسبت به «اقتدار حکومتی» در رژیم شاه فقید همکاری یا عدم همکاری می‌کردند، یعنی یکپارچه نبودند و حس وفاداری ملی در برابر اقتدار حکومتی متمرکز ضعیف بود. دلایل آن فراوان است ولی اکثراً از پس‌ماندگی فرهنگی ناشی می‌شد که آن‌هم خود علل بسیار داشته است. در بحران‌های اجتماعی- سیاسی افراد جامعه نسبت به رژیم عدم اطاعت نشان می‌دادند (لااقل بخش وسیعی از توده مردم) و نتیجه آن می‌شد که مشروعیت رژیم دائماً تحت علامت سؤال باشد. این خصوصیت در بسیاری از کشورهای جهان سوم مشهود است و مختص ایران نیست. هم‌اکنون نیز رژیم خمینی شدیداً موردتردید است و «مشروعیت» آن از درجه اعتبار ساقط گردیده و رژیم مستبد مذهبی صرفاً به نیروی قهر و بر شانه اراذل اوباش پابرجا مانده است، با توجه به آنکه رژیم کنونی ناشی از نظام دیکتاتوری است. چنانچه شرح دادیم رژیم شاه فقید از متن نظام سیاسی سلطنت مشروطه برخاسته بود، درعین‌حال با نظام پدرفرمایی حاکم بر بافت اجتماعی ایران کاملاً به‌هم‌پیوسته و درهم‌فرورفته بود. از سویی تفکیک قوای سیاسی در چارچوب مشروطه، میزان اختیارات شاه را مشخص می‌ساخت و از سوی دیگر نظم اجتماعی کهن ایران یعنی «پدر فرمایی» حکم می‌کرد که پادشاه یعنی رهبر کشور، از نقش اقتدارمآبانه کافی دیگری برخوردار باشد و ضرورتاً در همان چارچوب مورد مرجعیت توده‌های مردم قرار گیرد تا بدان جا که سررشته همه کارها را به دستان او نسبت و رجعت دهند، در شرایطی که اهرم‌های دموکراتیک کنترل قدرت یعنی احزاب سیاسی نقش عملکردی خود را به‌درستی ایفا نمی‌کردند، درنتیجه قوه مجریه در برابر قوای دیگر نیرومند گردید و چون در رأس این قوه شخص شاه قرار داشت، تمامی خوبی‌ها و بدی‌های عملکردهای قوه مجریه به شاه نسبت داده می‌شد و نقش «اقتداری» شاه فقید دائماً گسترش می‌یافت. چنین پدیده‌ای معایبی به همراه می‌آورد که برای هر اجتماعی با درجه رشد فرهنگی مانند جامعه ایرانی می‌تواند زیان‌آور نیز باشد. برای آنکه به معایب «تمرکز اقتداری» بهتر پی ببریم به پاره‌ای از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

 

1- تخصیص اقتدار مآبانه ارزش‌ها: (16)

مراد ما ارزش‌های اجتماعی است که به‌عنوان الگوهای رفتاری نیز مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. چنانچه ارزش‌های اجتماعی دموکراتیک باشند، رفتارهای فردی و گروهی نیز دموکراتیک می‌شوند؛ اما اگر ارزش‌های اجتماعی اقتدار مآبانه باشند. رفتارهای انسانی نیز اقتدارطلبانه می‌گردند و بازتاب اقتدار در جامعه‌ای مانند ایران، درواقع تشدیدکننده «پدرفرمایی» است و بجای کمک به گسترش روند دموکراتیک، روند اقتداری را بسط و توسعه می‌دهند و این دور تسلسل شیطانی ادامه می‌یابد.

 

2- خلأ بین الویت و توده مردم:

در جوامع تحت رژیم اقتداری، بین نخبگان (الیت) و توده مردم خلأ عمیقی برقرار می‌شود و ارتباطات اجتماعی ازهم‌گسسته می‌گردند و الگوهای اقتدار سنتی را تحت تأثیر قرار می‌دهند، درنتیجه نخبگان و تکنو کرات‌ها در برج عاج خویش زندانی می‌شوند و توده مردم از آن‌ها به‌کلی بیگانه می‌گردند و آن‌ها نیز ازخودبیگانه می‌شوند.

در جوامع دمکراتیک، درگیری‌های اجتماعی غیرمتمرکز می‌باشند و توزیع می‌گردند، درنتیجه انفجار اجتماعی پیش نمی‌آید؛ اما در جوامع جهان‌سومی درگیری‌های اجتماعی متمرکزند و مستقیماً متوجه مصدر و منبع اقتدار هستند.

 

4- اقتدار سیستم:

در جوامعی که رهبر مقتدر دارند، رفتن رهبر از دستگاه قدرت منجر به ایجاد تردید در مورد اقتدار تمامی نظام سیاسی می‌گردد. نتیجه آنکه آشوبگران اجتماعی می‌توانند به‌راحتی تمام نظام سیاسی کشور را با رهبر آن از درجه اعتبار ساقط کنند (چنین مواردی در ایران پیش می‌آمد). لازم به تذکر است که در نظام‌های دیکتاتوری با رفتن رهبر، نظام از حیثیت نمی‌افتد، بلکه همواره مستقر است و اگر از قدرت برکنار شود در دل معتقدین جای خود را محفوظ نگاه می‌دارد و این از تفاوت‌های دقیق اقتدار و دیکتاتوری است. مثلاً در شوروی که نظام دیکتاتوری بر آن حاکم است، به هنگام تعویض رهبر، نظام سیاسی موردتردید قرار نمی‌گیرد زیرا عمیقاً در جامعه رسوخ دارد و بر آن مسلط است. در ایران این مورد پیش نیامد زیرا نظام سیاسی دیکتاتوری نبود.

ما نمونه‌های عینی و مصداق‌های خاص معایب اقتدار را در ایران بعداً به‌تفصیل شرح خواهیم داد، اما همین‌جا یادآور می‌شویم که تلفیق «نظام پدرفرمایی» و «اقتدار»، تمرکز فراوان و بی‌چون‌وچرایی پدید آورده بود که می‌توانست رهبر جامعه را به‌راحتی به انجام کارهای خارق‌العاده وا‌دارد چه مثبت و چه منفی و به پیکره ظاهری دولت، شکل دیکتاتوری بخشد. ازآنجاکه سطح آگاهی فرهنگی- سیاسی در جامعه ایران پایین بود و هنوز هم هست، آشوبگران اجتماعی، حداکثر استفاده را برده و نظام سیاسی ایران را دیکتاتوری نامیدند و با این برچسب نادرست و ناجوانمردانه، اثر سوء خود را در اذهان مردم بجا بگذارند. اکنون‌که ملت ایران‌ یک دیکتاتوری واقعی و اصیل را تحت لوای مستبدین مذهبی تجربه می‌کند به‌خوبی می‌توان به نادرستی شعار مستبدین مذهبی پی برد. چنانچه گفتیم «اقتدار» رژیم شاه فقید صرفاً به شخص او منعکس می‌شد و چون نظام سیاسی دیکتاتوری نبود، از ماهیت و عملکردهای دیکتاتوری هم برخوردار نبود. مثلاً کودکان را وادار به «شهادت» درراه رهبر نمی‌کرد (این تجربه در آلمان فاشیستی هم پیش‌آمده و بچه‌های آلمانی به خاطر هیتلر به میدان جنگ می‌رفتند). خلاصه کنیم، رژیم شاه فقید در چارچوب نظام سیاسی کشور یعنی فی‌الواقع «سلطنت مشروطه اقتداری» قرار داشت، زیرا در رابطه بااقتدار اداری خود، نظم زندگانی جامعه ایرانی را نمایندگی می‌کرد و نظم زندگانی در ایران، سنخ مشخص اقتدار یعنی نظام پدرفرمایی (پاتری مونیالیسم) را بازتاب و بسط و توسعه می‌داد و این، یک عامل عینی از عوامل و علل کاربرد اقتدار توسط او بود و ما سایر علل کاربرد اقتدار را در رژیم شاه فقید و انتقادات مربوط به آن را بعداً تشریح خواهیم کرد. نکته دیگر آنکه در یک نظام غیر تام روایانه (غیر توتالیتر) اشکال مختلف اقتدارمآبی ظهور می‌کند، ازجمله رژیم ژنرال دوگل در فرانسه را بنام دموکراسی اتوریتر (دموکراسی اقتدارمآب) نیز نامیده‌اند. نظام سیاسی دمکراتیک آمریکا هم به این صفت موصوف است، بنابراین «اقتدار» در نظام‌های سیاسی غیر دیکتاتوری ظهور می‌کند، حال‌آنکه قدرت دیکتاتوری بسیار فراتر از حدود متعارف اقتدار است و به اعمال خشن قهر دولتی و اعمال ملایم و پوشیده قهر و ترور روانی می‌انجامد و هدف نهایی آن تسخیر افکار و قلب‌ها توسط یک «ایدئولوژی» معین است که بر دستگاه جهان شناختی ویژه‌ای مُتکی است. (فاشیسم- کمونیسم)، بدین معنا ازآنجاکه رژیم شاه فقید نه ایدئولوژی تام روایانه‌ای داشت و نه سعی در استقرار ایدئولوژی واحدی می‌کرد، فاقد پایه‌های عینی یک دیکتاتوری بود و نیز به دلیل نشأت از یک ساخت سیاسی غیر دیکتاتوری (نظام سلطنت مشروطه)، کاملاً مردم‌گرا بود.

برای درک بهتر تفاوت‌های این دو نظام سیاسی، یعنی سلطنت مشروطه که مبنای آن بر حاکمیت مردم است و دیکتاتوری که حاکمیت از آن‌یک فرد یا یک قشر یا یک حزب است، دیکتاتوری را تشریح می‌کنیم.

 

دیکتاتوری چیست؟

دیکتاتوری نوعی نظام سیاسی است که خود از یک «نظام ارزشی» مایه می‌گیرد و دارای ایدئولوژی، دستگاه جهان شناختی، نهادهای اخلاقی و بالاخره نهادهای حکومتی یعنی رژیم سیاسی و دستگاه دولتی مربوط می‌باشد. دیکتاتوری یک نظام خود فرمایی (آتوکراسی) (17) است که در آن، قدرت از آن ملت نبوده و در دست یک فرد (مانند خمینی) یا یک حزب (مانند حزب کمونیست شوروی) متمرکز است و حکومت در آن محدود نمی‌باشد. به‌عبارت‌دیگر، دموکراسی و حق نمایندگی که توسط آرای مردم حاصل می‌شود در یک نظام دیکتاتوری جایی ندارد. حکومت دیکتاتوری کلیه شئون زندگی جامعه را مستقیماً یا غیرمستقیم در دست داشته و مطلقه است. در نظام دیکتاتوری، مانند هر نظام سیاسی دیگر سه پرسش مطرح می‌باشد:

چه کسی تصمیم می‌گیرد؟ چگونه تصمیم به وجود می‌آید؟ به نام چه کسی تصمیم ارائه می‌شود؟

در نظام دیکتاتوری، چون ساخت تک بُنی سلطه فائق است، دیکتاتور یا هیئت‌مدیره دیکتاتوری تصمیم‌گیری سیاسی را به عمل می‌آورند (مانند حکومت‌های کمونیستی) در نظام دیکتاتوری، تصمیم از طریق شکل‌گیری انحصاری اراده به وجود می‌آید، یعنی نه نهادهای دمکراتیک مانند پارلمان و نه مطبوعات و گروه‌های فشار اجتماعی، هیچ‌یک در شکل‌گیری اراده سیاسی نقشی ندارند.

در نظام دیکتاتوری، چون تمام اعضای جامعه یا تحت سیطره یک قدرت ماوراءالطبیعی و یا مابِازاء دنیوی آن قرار دارند، پس تصمیم بنام همان قدرت مسلط ارائه می‌شود که دیکتاتور است (مانند تصمیم‌گیری در نظام سیاسی- ارزشی ولایت‌فقیه به نام خمینی در ایران). دیکتاتوری از یک نظام ارزشی ناشی می‌شود که دارای دستگاه جهان‌بینی و ایدئولوژی خاص خود است.

بدون وجود ایدئولوژی و نظام ارزشی، دستگاه دیکتاتوری شکل نمی‌گیرد. در نظام سیاسی دیکتاتوری، فرد نمی‌تواند رأی واقعی بدهد چون در میان جمع افسون می‌شود، دموکراسی و نمایندگی در حقیقت ابداً وجود ندارد، دیکتاتور حق دارد سریع و قاطع و شخصاً تصمیم بگیرد، دیکتاتورها خود را نابغه سیاسی و پیشوای جامعه می‌انگارند (مانند هیتلر). دستگاه‌های ایدئولوژی در انواع دیکتاتوری‌ها متفاوت است. در ایتالیا و آلمان ایدئولوژی در انواع دیکتاتوری‌ها متفاوت است. در ایتالیا و آلمان ایدئولوژی فاشیستی غالب آمد و منجر به حکومت موسولینی و هیتلر شد. در شوروی ایدئولوژی کمونیستی به پیروزی رسید و قدرت به حزب کمونیست به رهبری لنین و بعداً استالین منتقل گردید. آنچه که در ایران کنونی مشاهده می‌کنیم یک دیکتاتوری واقعی است که بنیاد ایدئولوژیک آن فاشیسم مذهبی است و بر تز «ولایت‌فقیه» قرار دارد که در آن حاکمیت انحصاراً از آنِ قشر فقها می‌باشد و طبق نص صریح قانون اساسی همان رژیم، حاکمیت مردم به‌کلی مردود و باطل شناخته‌شده است زیرا: (ملت در حکم صغارند و بر آن قیّمی به نام ولی‌فقیه سرپرستی دارد.)

 

آثار و نتایج دیکتاتوری

تمام نظام‌های دیکتاتوری ازآنجا اتوکراتیک خوانده می‌شوند که قدرت سیاسی و تصمیم‌گیری را در انحصار خود نگاه می‌دارند؛ اما دیکتاتوری آثار و علائم دیگری نیز دارد:

الف- تبلیغ و قبولاندن اجباری یک ایدئولوژی: در چنین نظامی، افراد جامعه تحت بمباران فکری و فرهنگی عظیمی هستند که رژیم برای قبولاندن ایدئولوژی خود بکار می‌برد. مثلاً در ایران، رژیم استبداد مذهبی در تلاش دائمی برای مسخ فکری مردم به‌ویژه جوانان و کودکان است و از راه‌های مختلف یک ایدئولوژی فاشیستی را دائماً در اذهان مردم می‌نشاند.

ب- نابود کردن کلیه ابزار و وسایل دمکراتیک: نظام دیکتاتوری آنچه را که از مظاهر دموکراسی است مانند مجلس، مطبوعات، احزاب و شخصیت‌های سیاسی از میان برمی‌دارد تا برای تاخت‌وتاز یگانه‌اش هیچ مانعی بر سر راه نباشد. در ایران مجلس شورای ملی، مطبوعات و احزاب نابود گردیدند و همچنان کوچک‌ترین اعتراضی در نطفه خفه می‌شود.

ج- سرکوب فرهنگی: نظام دیکتاتوری، فرهنگ و رشد و توسعه آن را به نابودی می‌کشاند و تنها آنچه را مجاز می‌داند که در خدمت دیکتاتوری باشد و سعی می‌کند سطح فرهنگ را به سطح جوامع پاروشیال تنزل دهد تا همه‌چیز در «رهبری» خلاصه شود. این فرایند امروزه در ایران کاملاً مشهود است.

د- صدور ایدئولوژی یگانه به سایر مناطق جهان: نظام دیکتاتوری در تلاش دائم برای صدور ایدئولوژی خود است و این کار را با قربانی کردن ملت خود هم که شده و از طریق جلب افکار مستعد، خرابکاری، دخالت در امور سایر کشورها و حتی جنگ انجام می‌دهد. رژیم استبداد مذهبی در ایران درصدد صدور ایدئولوژی «ولایت‌فقیه» به عراق و دیگر کشورهای اسلامی بود. در چنین اعمالی یک نظام دیکتاتوری را تبدیل به هیولای ضد انسانی، ضد دمکراتیک و جنگ آفرین می‌کند و بالاخره آن را رودرروی مبارزان داخلی و ملل آزاد دنیا قرار می‌دهد. ازاین‌رو دیکتاتوری را یک «فاجعه» یا هیولای ضد انسانی می‌خوانند. در ایران قبل از سلطه استبداد مذهبی، به دلیل آنکه با یک دیکتاتوری روبرو نبودیم، از چنین پدیده‌هایی نیز خبری نبود. رژیم شاه فقید نه یک ایدئولوژی فاشیستی را تبلیغ می‌کرد و نه ابزار دمکراتیک را به نابودی کشانده بود. ازلحاظ خارجی نیز صدور ایدئولوژی را در دستور کار نداشت، زیرا اصولاً ایدئولوژی یگانه‌ای نداشت که صادر کند. توده‌های ملت نیز قربانی اهداف شرورانه نشده بودند، بلکه بالعکس در مسیر رشد فرهنگی و اقتصادی سریعی قرارگرفته بودند که در تاریخ ایران بی‌سابقه بود.

شکل خارجی رژیم اقتدارمآب شاه فقید، این توهّم را در افراد کم‌اطلاع و این بهانه را برای افراد مغرض آفریده بود که نظام سیاسی ایران دیکتاتوری است، درحالی‌که نظام سیاسی ایران از کمترین ابزار و وسایل برای استقرار دیکتاتوری بی‌بهره بود و کوچک‌ترین زیرساخت فرهنگی- سیاسی و اقتصادی برای اعمال دیکتاتوری نداشت. وجود بخش خصوصی اقتصاد که سهم بزرگی در تولید ناخالص ملی داشت، قدرت انحصاری اقتصاد و پول را از دولت می‌گرفت درجایی که امروزه در ایران بیش از نود درصد تولید ناخالص ملی را دولت انجام می‌دهد و کلیه مؤسسات بزرگ تولیدی، پولی و مالی، خدمات «دولتی» است، کلیه امور واردات و صادرات و کلیه امور مربوط به نقل‌وانتقال سرمایه‌های منقول و غیرمنقول در انحصار دولت می‌باشد. چنین دولتی از قدرت واقعی برای اعمال دیکتاتوری سرشار است و ضمناً به ایدئولوژی فاشیستی و یگانه‌ای مسلح است که می‌تواند توسط سرکوب و ترور و اعمال قهر، افراد ملت را به اطاعت محض و بی‌چون‌وچرا وا‌دارد و آنان را از کوچک‌ترین حقوق فردی و کمترین آزادی‌های انسانی بی‌بهره سازد، فرآیندی که هم امروز در ایران «اسلامی» جریان دارد. غیرممکن ست کـه میزان آزادی‌ها را در ایران تحت رژیم شاه فقید با امروز مقایسه کرد زیرا مقیاسات کاملاً متفاوتی دارند، زیرا «اتوکراسی» و «مشروطه» دو قالب به‌کلی متفاوت‌اند و تا هر میزان اقتدار در یک نظام مشروطه «فردی» شده باشد، نمی‌توان حدود آن را با دامنه وسیع «خود فرمایی» در نظام دیکتاتوری در کفه برابر ترازو نهاد.

 

حاصل سخن

در شرح مفاهیم «اقتدار» و «دیکتاتوری» متوجه شدیم که این دو مفهوم به‌طور ماهوی باهم تفاوت دارند. اگر اقتدار را صفتی نسبت به یک دستگاه حکومتی فرض گیریم، در مقابل؛ دیکتاتوری یک نظام سیاسی یکپارچه است که دستگاه و ساختمان و زیربنای ایدئولوژیک دارد. اگر «اقتدار» را «اعتبار و نفوذ یک دستگاه به‌منظور اعمال خط‌مشی‌های منسجم و باهدف» انگاریم دیکتاتوری کلاً چیز دیگری است که به‌طور خلاصه مجدداً به رئوس خصوصیات و ماهیت دیکتاتوری اشاره می‌کنیم:

الف- دیکتاتوری یک نظام سیاسی با کلیه دستگاه‌های مربوطه است که اتوکراتیک (خودفرمایانه) عمل می‌کند.

ب- دیکتاتوری از یک زیرساخت ایدئولوژیک برخوردار است (مانند کمونیسم، فاشیسم، بنیادگرایی اسلامی و ولایت‌فقیه).

ج- در دیکتاتوری مصروحاً حق حاکمیت از آنِ ملت نیست و عموماً به یک فرد یا قشر یا هیئت تعلق دارد.

د– کلیه تصمیم‌گیری‌های سیاسی از همین کانال انجام می‌گیرد و از تصمیم واقعی قوا خبری نیست.

ه- قدرت به‌طور مطلق در دست دیکتاتور یا هیئت‌مدیره دیکتاتوری می‌باشد مانند (قشر فقها در ایران کنونی).

و- پیآمد و اثرات یک نظام دیکتاتوری شامل تبلیغ یک ایدئولوژی مشخص، انهدام فرهنگی، انهدام ابزار و اهرم‌های دمکراتیک، صدور ایدئولوژی خودی و بالاخره جنگ آفرینی به‌منظور ایجاد اطاعت ایدئولوژیک در سایر مناطق جهان است مانند: (صدور «انقلاب» در ایران اسلامی و یا کشورهای قدرتمند کمونیستی)

اما یک نظام مشروطه مانند سلطنت مشروطه در ایران از خصوصیات مزبور برخوردار نبود و نمی‌توانست باشد زیرا مبنا و بنیادهای سیاسی آن بر دموکراسی (میزان و توزیع آن موردبحث کنونی نیست)، حق حاکمیت ملت، حدود از پیش تعیین‌شده و قانونی آزادی‌های فردی مانند: (آزادی کسب‌وکار و مذهب و مسافرت و غیره)، اصل تفکیک قوای کشوری (مقننه، مجریه، قضاییه) و اصل نمایندگی مردم در برابر نمایندگی قدرت حاکم می‌باشد. نتیجه آنکه رژیم شاه فقید که از یک نظام سیاسی ناشی می‌شد، منطقاً و عملاً یک رژیم «دیکتاتوری» نبود. آنچه که رژیم مزبور را مشخص می‌ساخت، «اقتدار» بود. این محتوای اقتداری محاسن و معایبی در برداشت که در جریان رشد روزمره جامعه ایران از معایب آن کاسته می‌شد و به‌تدریج به نظامی دمکراتیک‌تر تبدیل می‌گردید، زیرا اقتدار مزبور «مصلحانه» بود، نه شرورانه و یا انهدامی.

در شماره‌های آینده اقتدار مصلحانه شاه فقید و ویژگی‌های آن را نیز موردبحث قرار خواهیم داد.

 

 

منابع و ملاحظات:

۱- اقتدار را در فارسی در مقابل اتوریته Authrity معنا کرده‌اند که گاه آن را «مرجعیت» هم می‌توان گفت. هر دو مفهوم اقتدار و مرجعیت را در برابر اتوریته آورده‌ایم و یک برداشت واحد از آن مستفاد می‌شود.

۲- برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به کتاب:

Authoritarian personality: Th. Adorno

3- برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به کتاب:

The Theory of Social and Economic Organization: Max Weber

4- اقتدار سُنتی Traditional Authority

5- اقتدار فرهمندانه Charismatic Authority

6- اقتدار عُقلایی Rational Authority

7- پدرفرمایی یا پاتری مونیالیسم Patrimonialism

8- ایستار فرهنگی Cultural attitude

9- محلی یا پاروشیال Parocialism

10- تقلیدی Imitiative

11- جامعه تَبَعی یا وابسته Subjective Society

12- اقتدار تخصیص‌یافته Allocated Authority

13- مشارکتی Participative

14- به‌هم‌پیوستگی یا انتگراسیون Integration

15- برای مطالعه بیشتر در این زمینه مراجعه کنید به کتاب: Civic Culture: G. Almond

16- تخصیص اقتدار مآبانه ارزش‌ها: Authoritative allocation of Values

17- اتوکراسی Autocracy: اصولاً نظام سیاسی سراسر جهان به اتوکراسی و مشروطه Constitutionalism تقسیم‌بندی می‌شود که تمام رژیم‌های دیکتاتوری در اتوکراسی جای می‌گیرند و تمام رژیم‌های دمکراتیک، خواه پادشاهی و خواه جمهوری در «مشروطه» جای دارند.

برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به:

۱- Verfassungslehre: K. Loewenstein

2- The political Systems: D. Easton