در دنیای امروز اتفاق قابل‌توجهی نیست که رخ بدهد ولی متأثر از جابجایی انرژی نباشد. بدون شک اتفاقات بین‌المللی، بحران‌های جهانی و تحولات محیط زیستی و بسیاری از مسائل دیگر تحت کنترل منابع حاصل‌شده از نفت هستند.
البته نفت و گاز که منابع طبیعی و فناپذیر و تمام‌شدنی هستند، امروزه حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد از منابع انرژی دنیا را تشکیل می‌دهند، بعد حداکثر حدود ۲۰ درصد زغال‌سنگ هست که آن‌هم البته تمام‌شدنی است و فقط حدود ۱۰ درصد انرژی امروز دنیا از منابع فناناپذیر، مثل انرژی خورشید، باد، حرکت آب و انرژی حرارتی زمین تأمین می‌شود. حدود ۵ درصد هم از انرژی اتمی و حدود ۱ تا ۲ درصد از سوختن چوب درخت تأمین می‌شود که البته مصرف این نوع انرژی در کشورهای فقیر آفریقا و بخشی از آسیا و نیز خاورمیانه رایج است و حدود یک میلیارد نفر از جمعیت دنیا فقط به این نوع انرژی دسترسی دارند. به گفته کارشناسان سازمان ملل متحد اکثر آن‌ها حتی از وجود الکتریسیته یا برق بی‌اطلاع هستند و این مردم کمی از جمعیت دنیا را تشکیل می‌دهند. به‌این‌ترتیب نفت و گاز فعلاً اکثر انرژی دنیا را تأمین می‌کند.
از همین رو در حال حاضر، در موقعیت فعلی جهان آن کشورهایی که دسترسی به منابع نفت و گاز دارند و مسئولانه از آن منابع استفاده می‌کنند، تقریباً در دنیای امروز حرف آخر را می‌زنند. هنوز و همچنان نفت و گاز عوامل بسیار سرنوشت‌سازی در جهان امروز محسوب می‌شوند. درصورتی‌که کالاهای دیگر مثلاً آهن، فولاد، شکر یا گندم هیچ‌کدام به‌اندازه کالای نفت و یا گاز اصلاً در سطح جهانی مطرح نیستند. در حال حاضر این کالاها مثلاً گندم برای جوابگویی به نیاز امروز دنیا فقط با در اختیار داشتن انرژی نفت و گاز می‌توانند تولید شوند و در دسترس مصرف‌کننده قرار بگیرند. حتی، اگر بخواهیم خیلی ساده اشاره‌کنیم، تمام ماشین‌آلات کشاورزی نیز با انرژی حاصل از نفت حرکت می‌کنند و تمام مواد غذایی هم به‌طور نمونه حداقل در آمریکا با این کامیون‌های بزرگ در شاهراه‌ها حمل‌ونقل می‌شوند که با بنزین یعنی انرژی مشتق از نفت حرکت می‌کنند. در ایالات‌متحده آمریکا حدود ۶۰ درصد از تولید نفت یعنی تقریباً ۲۳ میلیون بشکه‌ای که در روز در این کشور مصرف می‌شود فقط برای امور حمل‌ونقل است که البته به‌صورت زمینی، دریایی و هوایی صورت می‌گیرد.
به‌این‌ترتیب تحولات سیاسی در سطح بین‌المللی و یا در هر کشوری که دارای منابع نفت و گاز و یا در کشورهای محتاج به نفت و گاز نیز همچنان متأثر از منابع انرژی و عرضه و تقاضا یا تولید و مصرف آن‌هاست که به‌طور متقابل بر هم اثر می‌گذارند.
به‌هرحال، این آمار‌هاست که تأثیر کشورهای بزرگ مصرف‌کننده نفت دنیا ازجمله در درجه اول آمریکا، چین، ژاپن، روسیه و هندوستان را به نمایش می‌گذارد ولی به‌طورکلی مصرف انرژی در آمریکا از تمام کشورهای اروپا، روسیه و تمام قاره آفریقا بیشتر است.
گذشته از این‌ها عوامل دیگری هم هستند که درباره آن‌ها بحث می‌شود ازجمله عواملی خارج از اعمال تروریستی؛ پیشامدهای تروریستی معمولاً بحران‌های لحظه‌ای هستند حتی اگر تأثیر بلندمدت در ارتباط با بازار بین‌المللی نفت داشته باشند؛ اما آنچه به «بحران‌های صنعت نفت» معروف است، در حیطه‌ی دیگری عمل می‌کند مثلاً رشد بسیار سریع و وسیع اقتصاد کشور چین که به‌طور مستمر احتیاج به نفت بیشتر دارد. نرخ تولید محصولات صنعتی کشور چین معادل ۱۷/۵ درصد در سال گذشته گزارش‌شده که در دهه اخیر در دنیا بی‌سابقه بوده است کشور چین در سال گذشته ۹ درصد از نفت خام دنیا را مصرف کرده. البته این پیشرفت چین در مقابل غول دیگر مصرف‌کننده نفت دنیا یعنی ایالات‌متحده آمریکا بسیار کم است. آمریکا تقریباً ۵ درصد از جمعیت دنیا را دارد ولی ۲۸ درصد از انرژی فسیلی دنیا را مصرف می‌کند. آمریکا به‌طور متوسط نیاز به ۲۲ میلیون بشکه نفت در روز دارد که همان‌طور که گفته شد، معمولاً ۶۰ درصد از این مقدار انرژی فقط برای حمل‌ونقل کالا و جابجایی ساکنان آن به کار گرفته می‌شود.
در منطقه خاورمیانه، جمهوری آذربایجان برای نخستین بار صادرات گاز به اروپا را حدود سه سال پیش آغاز کرد. بر اساس قرارداد میان جمهوری آذربایجان و اروپا قرار است از میدان گاز «شاه دنیز» در دریای مازندران (خزر) از طریق خط لوله «کریدور جنوبی» به طول ۳۵۰۰ کیلومتر سالانه ۶ میلیارد مترمکعب گاز به کشور ترکیه و ۱۰ میلیارد مترمکعب به اروپا صادر شود. ظرفیت این خط لوله قرار است افزایش پیدا کند. شرکت بازرگانی نفت ایران (نیکو)، وابسته به شرکت نفت ملی ایران نیز سهم ۱۰ درصد در میدان گاز «شاه دنیز» جمهوری آذربایجان دارد. شرکت نیکو با سهم ۱۰ درصد همراه با شرکت‌های بی پی بریتانیا (مجری پروژه)، لوک اویل روسیه، پتروناس مالزی، سوکار آذربایجان و شرکت ملی نفت ترکیه میلیاردها دلار در فاز دوم میدان «شاه دنیز» آذربایجان سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
بدین ترتیب کشورهای اطراف دریای مازندران (خزر) بر مقابله به حضور نیروهای خارجی در این منطقه تأکیددارند. ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و رهبران چهار کشور دیگر حاشیه دریای مازندران اخیراً بر تعهد مشترک خود برای مقابله با حضور نیروهای خارجی در منطقه تأکید نموده‌اند.
رؤسای جمهور روسیه، آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان و جمهوری اسلامی ایران سال پیش در اجلاسی در شهر عشق‌آباد پایتخت ترکمنستان در مورد همکاری‌های منطقه‌ای و مسائل بین‌المللی گفتگو کردند. آن‌ها در بیانیه پایانی اجلاس بر جلوگیری از حضور هر نیروی خارجی در این منطقه تأکید کرده و درعین‌حال متعهد شدند که قلمرو خود را برای حمله به یکی از کشورهای حاشیه دریای مازندران در اختیار نیروی خارجی قرار نخواهند داد. در این بیانیه بر اهمیت همکاری‌های نظامی بین کشورهای حاشیه دریای مازندران نیز تأکید شده است. پنج کشور حاشیه دریای مازندران پس از چند دهه مذاکره و ابهام بالاخره در مورد پیمان تقسیم قلمرو دریایی و نحوه بهره‌برداری از منابع این دریا به توافق رسیدند.
دیدار ولادیمیر پوتین از تاجیکستان در سال گذشته و شرکت او در اجلاس شهر عشق‌آباد در چند ماه گذشته اولین سفر خارجی رئیس‌جمهوری کشور روسیه پس از شروع تهاجم نظامی این کشور به اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ بود. در این میان، جواد اوجی وزیر نفت جمهوری اسلامی از نهایی شدن واردات ۱۶ میلیون تن گندم و غلات از روسیه در سال گذشته خبر داد. وی مدت‌ها پیش اعلام کرده بود که تجارت دوجانبه ایران و روسیه ۱۰ برابر شده و به ۴۰ میلیارد دلار در سال رسیده. آمارهای گمرک روسیه از افزایش ۱۱۵ درصدی صادرات این کشور به جمهوری اسلامی طی سال گذشته میلادی خبر می‌دهد. جمهوری اسلامی همچنین در سال گذشته خورشیدی ۱۶ میلیون تن واردات غلات داشت که ۷ میلیون تن آن گندم بود. برآورد شده که واردات غلات جمهوری اسلامی امسال به ۲۰ میلیون تن افزایش پیدا کند.
وزیر نفت جمهوری اسلامی که هم‌زمان رئیس کمیسیون مشترک اقتصادی جمهوری اسلامی و روسیه هست چندی پیش اشاره کرد که محور بعدی توافقات، مربوط به استفاده از خط اعتباری ۵ میلیارد دلاری است که روسیه به جمهوری اسلامی اختصاص داده و تا کنون ۵۰ درصد از آن استفاده‌شده تا پروژه‌هایی را در حوزه‌های مختلف اجرا کنند. اما در حال حاضر کشورهای خارجی و بیگانه ازجمله روسیه و چین با انواع قراردادهای بلندمدت ایران را دوباره دستخوش مخاطره‌ای بس عمیق کرده‌اند. از همین رو این خیزش مردمی و انقلاب ملی که از اواخر شهریورماه ۱۴۰۱ پس از قتل حکومتی مهسا امینی در ایران شکل‌گرفته می‌بایست به سرنگونی جمهوری اسلامی و جایگزینی حکومتی بیانجامد که مدافع منافع ملی ایران باشد. ایران به‌عنوان یکی از دارندگان بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز جهان می‌تواند دوباره در شاهراه ترقی حرکت کرده و هم نیازمندی‌‌های مردم خود را تأمین نماید و هم در معادلات منطقه‌ای و جهانی نه با «جهاد» و «جنگ» و «تروریسم» و «برنامه اتمی» و «شبه‌نظامیان» نیابتی و انواع تهدیدها علیه کشورهای همسایه و خاورمیانه و غرب، نقش سازنده بازی کند. درجایی که جهان با همه تلاش‌ها برای جایگزینی منابع انرژی تجدید پذیر همچنان وابسته به انرژی‌های فسیلی و نفت و گاز است، ایران بهترین موقعیت را برای نقش‌آفرینی سودمند و بازی بُرد- برُد برای خود و دیگران دارد. این فرصتی است که رژیم ملایان ۴۴ سال است از ملت و مملکت دریغ کرده و سدّ راه آن شده است.
منصور کشفی
*دکتر منصور کشفی تحصیلات خود را در رشته زمین‌شناسی نفت با اخذ درجه دکترا از دانشگاه ایالتی میشیگان به پایان رسانده است. وی در گذشته استاد و رئیس بخش زمین‌شناسی دانشگاه پهلوی و زمین‌شناس ارشد شرکت ملی نفت ایران بوده و اکنون در دانشگاه تگزاس تدریس می‌کند. منصور کشفی پیش از صد مقاله و کتاب در مورد زمین‌شناسی ایران و اکتشاف نفت تألیف کرده و عضو برجسته سازمان زمین‌شناسان آمریکا و انجمن زمین‌شناسان نفت آمریکا است. نام منصور کشفی در کتاب مشهور «کی کیست» در آمریکا و در دنیا و همچنین در کتاب معتبر مرکز بیوگرافی بین‌المللی کمبریج انگلستان (IBC) تحت عنوان دانشمندان برجسته قرن بیستم ثبت‌شده است. او در امر اکتشاف نفت، به‌ویژه در ایران، بیش از ۵۰ سال تجربه دارد. دکتر کشفی همچنین مسئول گروه انرژی‌های فسیلی در پروژه ققنوس نخستین اندیشکده ایرانی در آمریکاست.
برگرفته ار کیهان لندن
