فاضل غیبی پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران و نویسندهی کتاب مشهور «رگ تاک» سهشنبه ۱۷ تیرماه ۱۴۰۴ بر اثر ابتلا به تومور مغزی در آلمان درگذشت. از این پژوهشگر در طول سالهای گذشته مقالات متعددی در کیهان لندن منتشرشده و در بهار ۹۸ نیز وی متن کامل و بازبینیشدهی کتاب «رگ تاک» را برای استفاده همگان در اختیار کیهان لندن گذاشت.
کیهان لندن به مناسبت درگذشت این پژوهشگر روشنبین و میهندوست متن این کتاب را برای یادآوری بازنشر میکند.
تلاش برای شکل دادن به «حافظه تاریخی مشترک»
حمید فروغ – کتاب «رگِ تاک» پژوهشی است در تاریخ اجتماعی دو سدهی اخیر ایران با نگاهی انتقادی به تاریخنگاری پژوهشگران معاصری چون یحیی دولتآبادی، فریدون آدمیت، احمد کسروی، ناظمالاسلام کرمانی، احسان طبری و…
فاضل غیبی نویسنده کتاب، با دسترسی به منابع دست اول و سنجش موشکافانهی آثار دیگر تاریخنگاران معاصر، دریافتهای درست و بدیعی از جنبشهای اجتماعی ایران به دست میدهد که تا کنون کمتر در تاریخنویسی معاصر سابقه داشته است.
در این کتاب وی ابتدا به بررسی وضعیت تاریخنگاری و سیاستگذاری در ایران پرداخته، آنگاه ارزیابیای از اقلیتهای مذهبی، اوضاع سیاسی و اجتماعی در اوایل عصر قاجار و برآمدن «شیخیه» به دست میدهد، سپس به «جنبش بابیه»، مهمترین و تأثیرگذارترین جنبش تاریخ معاصرِ قبل از انقلاب مشروطیت، تلاشها و شکست این جنبش تا برآمدن جنبش مشروطیت میپردازد. نویسنده با اطلاعاتی مستند و پژوهشی وسیع تلاشهای منجر به انقلاب مشروطه را بازبینی کرده و نشان میدهد انقلاب مشروطیت و دستاوردهای آن به هیچگونه خواست دستگاه مذهب شیعه، که بعضی تاریخنگاران به آنان منتسب کردهاند، نبوده، بلکه نتیجه مبارزات و جدیتهای شبانهروزی آزادگانی است که ادامه تلاشهای ایراندوستان در گذشته را تا آنجا که دستگاه مخرب روحانیت شیعه نتوانست جلو گیرد، به پیش بردند. نویسنده در توضیح و شرح رخدادهای تاریخی این دوران، خواننده را با چهره ملی و دمکرات ایراندوستانی آشنا میسازد که برخی از آنان تا همین اکنون نیز به دلیل تبلیغات دستگاه مخرب مذهب شیعی از یکطرف، و چپِ گرفتار در بینش جهان دوقطبی از طرف دیگر، «جاسوس بیگانه» معرفی میشوند.
فاضل غیبی در کتاب «رگ تاک» میکوشد تا «خواننده را به اندیشهاى ژرفتر درباره فراز و نشیبهاى تاریخ میهنمان و فلاکت و سقوط کنونى وادارد.» کوشیده «به خطوطى سریع پیکرهاى از تاریخ اجتماعى ایران نشان داده و راهى به سوى شناخت درونمایهی کشاکشهاى تاریخى» بگشاید.
فاضل غیبی در پایان با امیدواری، هدفش از نگارش «رگ تاک» را، تلاش برای شکل دادن به «حافظه تاریخی مشترک» توضیح میدهد. او حافظه تاریخی مشترک را پیششرط انسجام «هویت ملی» میداند، هویت ملی به مثابه سقف مشترکی است که در زیر آن مردم با وجود تفاوتهای قومی، عقیدتی و جنسی به همزبانی و همیاری دست مییابند. با این هدف و امید است که کوشش کرده مهمترین مسائل تاریخ معاصر ایران را از جوانب گوناگون و بدون پیشداوریهای مرسوم ایدئولوژیک بررسی کند تا تصویری نزدیک به واقعیت برای سنجش به دست دهد.
فاضل غیبی در آغاز چاپ پنجم، کتابِ «رگ تاک» را «به بهمن امینی به پاس مهر بیکران او به ایران و به یادش که در قلب ایراندوستان نازدودنی است» تقدیم کرده است.
این کتاب اولین بار در سال ۱۳۷۶ (۱۹۹۸) به همت شجاعانه انتشارات خاوران به مدیریت زندهیاد بهمن امینی منتشر و تا سال ۱۳۸۱ چهار بار تجدید چاپ شد. به دلایل روشن، نام نویسنده بر چاپهای متعدد کتاب «دلارام مشهوری» نوشتهشده. زندهیاد بهمن امینی همان زمان نوشت: «کتاب “رگ تاک” نوشتهى دلارام مشهورى (فاضل غیبی) را مىتوان کوششى براى کاویدن و از نو سنجیدن برههاى از گذشتهمان ارزیابى کرد. کوششى براى دوباره دیدن. براى سنجیدن… براى برون رفتن از گرداب هولناکى که در آن گرفتار آمدهایم، سخت نیاز به بازبینى گذشته داریم. تنها در پرتو بازبینىاى که براى روشن کردن تاریکىها از تفکر انتقادى یارى مىگیرد، مىتوانیم اکنونِ پُر ادبارمان را پشت سر نهیم.»
بعدتر زندهیاد داریوش همایون در باره این کتاب نوشت: «… اکنون “رگ تاک” به بر طرف کردن کمبودها همت گماشته است. کتاب یک آتشبازى واقعى بر ضد نفوذ مذهب در تاریخ پانصدسالهی گذشته ایران و یک آتشبازى در ستایش نقش اقلیتهاى مذهبى– با تأکید بیشترى بر بابیان و بهائیان– در صدسال گذشته است. پژوهشى است گسترده در منابع فارسى که در اینجاوآنجا به بینشهاى بدیع آراسته است. مىباید نویسندگانى اینچنین به ژرفاى مسائل بروند و ناشرانى چون خاوران دلیرانه امضاى خود را زیر کتابهایى از اینگونه بگذارند تا تابوها شکسته شوند و سرانجام بتوانیم از قرونوسطای جهانسومی خود بیرون بیاییم.»
به فاضل غیبی برای این پژوهش ارزشمند دستمریزاد میگویم و خواندن این کتاب پراهمیت را به همه ایراندوستان توصیه میکنم.