حمله هوایی بی‌سابقه اسرائیل به ساختمانی در دمشق که به کشته شدن هفت نظامی ارشد نیروهای قدس سپاه منجر شد، علاوه بر احتمال تلافی‌جویی حکومت تهران علیه منافع اسرائیل و امکان برخورد نظامی مستقیم دو کشور، موضوع عبور جمهوری اسلامی از خط قرمز نهایی و مجهز شدن به سلاح اتمی را هم بار دیگر مطرح کرد. اگرچه ارائه شاهد یا دلیلی محکمه‌پسند در مورد وضعیت قطعی اتمی کنونی جمهوری اسلامی و اثبات در اختیار داشتن یک یا چند بمب اتمی همچنان دشوار است، اثبات مسلح نبودن تهران به بمب اتمی نیز امکان‌پذیر نیست.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مسئول رسمی راستی‌آزمایی فعالیت‌های اتمی مشکوک به داشتن ابعاد نظامی (پی‌ــ‌ام‌ــ‌دی) جمهوری اسلامی ایران، در تازه‌ترین اظهارنظر در این رابطه روز ۱۲ فروردین طی مصاحبه‌ای با شبکه تلویزیونی پی‌بی‌اس آمریکا گفت: «نمی‌توانیم درباره صلح‌آمیز بودن برنامه اتمی تهران اطمینان دهیم. توانایی‌های اتمی رژیم ایران دیگر شبیه ۱۰ سال پیش نیست. روند افزایش مواد هسته‌ای با غنای بالای در جمهوری اسلامی بسیار بالا رفته و برنامه هسته‌ای رژیم ایران بسیار پیچیده است. ما در ایران بازرس داریم اما نه در سطح و عمقی که متناسب با ماهیت برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی باشد.»
مدیرکل آژانس چند هفته پیش از آن در روز سه‌شنبه ۲۴ بهمن هم در اجلاس جهانی سران دولت‌ها در دبی در واکنش به اظهارات علی‌اکبر صالحی، وزیر خارجه پیشین و رئیس سابق سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی، تأکید کرده بود که «برنامه اتمی جمهوری اسلامی شفاف نیست!»
علی‌اکبر صالحی هم به نوبه خود در یک مصاحبه تلویزیونی خبرساز که نمی‌توانست بدون هماهنگی قبلی با مسئولان ارشد امنیتی و سیاسی حکومت تهران انجام‌شده باشد، در پاسخ به پرسشی که احتمالاً از پیش تنظیم‌شده بود، تأکید کرد: «بله ما همه آستانه‌های علم و فناوری هسته‌ای را داریم. یک خودرو شاسی می‌خواهد، موتور، فرمان و … می‌خواهد. شما می‌فرماید ساختید، می‌گویم بله!»
گروسی درباره این بخش از گفته‌های صالحی، خطاب به مسئولان جمهوری اسلامی گفت: «لطفاً به من هم اطلاع دهید که چه چیزهایی در اختیاردارید؟» که البته پاسخ تهران تنها سکوت بود.
پیش از صالحی، کمال خرازی، وزیر خارجه پیشین و رئیس شورای راهبردی روابط خارجی جمهوری اسلامی و مشاور علی خامنه‌‌ای، هم تیر ۱۴۰۱ در مصاحبه با شبکه الجزیره گفته بود: «جمهوری اسلامی برای ساخت بمب اتمی توانایی فنی دارد.» بعد از او محمد اسلامی رئیس کنونی سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی، نیز در مصاحبه‌ای با همان شبکه ضمن تأکید بر داشتن ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم با غلظت نظامی، تلویحاً رسیدن به ظرفیت‌های کامل ساخت بمب اتمی در ایران را تائید کرد.
این اظهارات هماهنگ دولتمردان حکومت تهران هرگز تکذیب نشدند. از این جهت می‌توان آن‌ها را به‌عنوان بخش تبلیغاتی اعلام غیررسمی داشتن ظرفیت نظامی اتمی بدون قبول مسئولیت‌های آن تلقی کرد؛ روشی که دولت اسرائیل هم طی ۶۰ سال گذشته در رابطه با ظرفیت‌های اتمی خود پیش گرفت و اینک جمهوری اسلامی در ایران آن را تکرار می‌کند.
در راستای تقلید جمهوری اسلامی از راهکارهای غیرمتعارف اسرائیل، وب‌سایت سیاسی امنیتی تابناک، متعلق به محسن رضایی، فرمانده پیشین سپاه پاسداران و معاون کنونی رئیس‌جمهوری، روز ۱۳ فروردین طی یادداشتی با پیشنهاد مقابله به مثل در قبال اسرائیل، توصیه‌ای را که اول بهمن منتشر کرده بود تکرار کرد و نوشت: «در مقابله به مثل، باید دقیقاً مشابه اسرائیل، سیاست بزن و سکوت کن رژیم صهیونیستی را علیه خودش اعمال کرد.»
اگر چه توصیه یاد‌شده در مورد هدف قرار دادن مراکز اداری، امنیتی و مجتمع‌های نظامی حساس نظیر «هاکیریا» در تل‌آویو است، این تقلید روش می‌تواند در مورد برنامه‌های اتمی با ابعاد نظامی جمهوری اسلامی و برای ساخت بمب نیز موردتوجه قرار گیرد. تمام دلایلی که اسرائیل را از اعلام رسمی داشتن بمب اتمی باز داشته ولی بقیه دنیا را قانع کرده که دولت تل‌آویو یک قدرت اتمی نظامی است، امروز برای جمهوری اسلامی هم قابل توجیه است.
هدف اصلی توسعه برنامه اتمی جمهوری اسلامی طی ۳۰ سال گذشته رسیدن به ظرفیت ساخت بمب اتمی بوده و در این مسیر، صدها میلیارد دلار هزینه مستقیم و غیرمستقیم (تحریم‌ها) این برنامه به اقتصاد ایران تحمیل‌شده؛ حالا در شرایطی که همه ظرفیت‌ها و قابلیت‌های لازم را برای ساخت بمب در اختیار دارد، این پرسش وارد است که ساخت بمب را به چه زمان یا شرایط دیگری موکول کرده است؟
نخستین تردید درباره قابلیت ساخت بمب اتمی در جمهوری اسلامی انجام نشدن انفجار اتمی آزمایشی است که پیش‌تر همه هشت کشور دارای بمب اتم (به‌جز اسرائیل، کشور نهم) آن را انجام داده‌اند. البته ساخت بمب اتمی لزوماً نیازمند انفجار اتمی آزمایشی نیست؛ چنانکه تمام انفجارهای آزمایشی هشت کشور اتمی درگذشته ۱۰۰ درصد موفق بوده‌اند و ضریب موفقیت انفجارهای کامپیوتری به‌اندازه انفجارهای واقعی است.
اسرائیل که گفته می‌شود دارای ۸۰ تا ۲۰۰ کلاهک و بمب هسته‌ای است، آزمایش اتمی انجام نداده است.
کشور آفریقای جنوبی در زمان حکومت اقلیت سفید (آپارتاید) در ابتدای دهه ۱۹۸۰ برنامه اتمی‌اش را به نتیجه رساند و روز چهارم ماه مه ۱۹۸۱، دبلیو بوتا، نخست‌وزیر وقت این کشور، از ذخیره اتمی کوچک آن کشور به عنوان «اسلحه سیاسی» که می‌توان از آن به عنوان اهرم قدرت در معاملات بین‌الملل استفاده برد، یاد کرد اما آفریقای جنوبی هم با وجود آماده کردن دو محل انجام انفجار اتمی در صحرای کالاهاری در سال‌های ۱۹۷۶ و ۱۹۷۷ یکی با عمق ۳۸۵ متر و دیگری با عمق ۲۱۶ متر، به دلیل ملاحظات سیاسی و هزینه سنگین تحریم‌ها، هرگز بمب اتم را آزمایش نکرد و قبل از سقوط نظام آپارتاید شش بمب تکمیل‌شده در انبار اتمی‌اش در پرتوریا داشت و یک بمب اتمی نیز در دست تکمیل بود.
به این ترتیب انجام دادن آزمایش اتمی در حال حاضر پیش‌شرط ساخت و مسلح شدن به بمب اتمی محسوب نمی‌شود و جمهوری اسلامی در صورت فراهم بودن همه اجزای لازم، با استفاده از دانش فنی موجود و با اطمینان خاطر از عملکرد آن، می‌تواند یک یا چند بمب اتمی ساخته و در اختیار داشته باشد!
ماده ضروری شماره یک برای تبدیل به فلز و استفاده به‌عنوان خرج انفجاری در بمب اتم اورانیوم غنی‌شده با غلظت نظامی (یا پلوتونیوم فرایند شده) است و آخرین ارزیابی‌های آژانس در مورد ذخایر اورانیوم غنی‌شده جمهوری اسلامی حاکی است که این کشور برای ساخت ۱۲ بمب اتم با وزن ۱۶ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده کافی در اختیار دارد. با تکیه‌بر ارزیابی ماه اکتبر ۲۰۲۳ آژانس مبنی بر اینکه جمهوری اسلامی در عرض یک هفته قادر است اورانیوم غنی‌شده با غلظت نظامی برای تولید یک بمب اتمی داشته باشد، می‌توان گمان برد که جمهوری اسلامی در حال حاضر برای تولید تا پنج بمب اتمی، اورانیوم با غلظت نظامی فراهم کرده و تا ماه مه می‌تواند این ظرفیت را برای ساخت تا ۱۲ بمب اتم افزایش دهد.
هدف طرح موسوم «اماد» که در زمان محسن فخری‌زاده تهیه شد، رسیدن به ظرفیت تولید پنج بمب اتمی بود که جمهوری اسلامی دست‌کم از لحاظ تأمین ماده انفجاری، از این مرحله عبور کرده است. متفاوت با برنامه اتمی آفریقای جنوبی که بدون نگرانی از اقدام‌های خرابکارانه، همه شش بمبش را در انباری در پروتاریا نگهداری می‌کرد، جمهوری اسلامی در صورت مبادرت به ساخت بمب اتمی، هرکدام را در محلی متفاوت با دیگری قرار خواهد داد.
پرسش دیگری که می‌تواند در این رابطه طرح شود، دلایل سکوت آمریکا و اسرائیل است. آن‌هم در حالی که پیش‌تر باراک اوباما و بعد دونالد ترامپ در زمان ریاست‌جمهوری تأکید کردند که به جمهوری اسلامی اجازه نخواهند داد بمب اتمی بسازد و جو بایدن نیز بعد از تصدی مسند رئیس‌جمهوری آمریکا همین تعهد را تکرار کرد.
دولت بایدن در صورت پذیرفتن ظرفیت نظامی اتمی جمهوری اسلامی برای اقدام علیه جمهوری اسلامی تحت‌فشار قرار خواهد گرفت؛ آن‌هم در حالی که جمهوری اسلامی از خط قرمز رد شده و ظرفیت‌های در اختیار آمریکا برای بازگرداندن آن به جایگاه پیش از ساختن بمب، مؤثر نخواهند بود؛ به‌خصوص در سالی که قرار است تکلیف انتخاب رئیس چهار سال بعد کاخ سفید تعیین شود.
دولت نتانیاهو در اسرائیل هم اعلام رسمی اتمی شدن جمهوری اسلامی را به مصلحت نمی‌بیند، یکی به دلیل شکست در پیروی از «دکترین بگین» و دیگری غافلگیری بزرگ‌تر از شکست اطلاعاتی هفت اکتبر و حمله نظامی حماس به خاک اسرائیل.
مناخیم بگین، نخست‌وزیر وقت اسرائیل، در سال ۱۹۸۱، چند روز پس از انهدام راکتور اتمی در دست تکمیل عراق موسوم به اوسیراک در حومه بغداد، در مصاحبه‌ای با شبکه تلویزیونی سی‌بی‌اس آمریکا گفت: «این حمله برای همه دولت‌‌های آینده اسرائیل یک الگو محسوب خواهد شد… هر نخست‌وزیر آینده اسرائیل در شرایط مشابه، به همین شیوه عمل خواهد کرد.» اسرائیل به‌خصوص در زمان نتانیاهو برای عقب انداختن برنامه‌های اتمی جمهوری اسلامی اقدام‌های خرابکارانه متعددی انجام داد اما دولت تهران از هر یک از اقدام‌های تخریبی درس گرفت و به راهش ادامه داد. البته ساختن بمب اتمی تنها به غنی‌سازی اورانیوم با غلظت نظامی محدود نیست و اورانیوم غنی‌شده برای قرار گرفتن درون بمب باید به فلز اورانیوم تبدیل شود که ایران سال‌ها پیش با تولید گویچه‌های فلزی اورانیوم در اصفهان از این مرحله عبور کرده است.
همچنین برای ساختن بمب اتمی واکنش زنجیره‌ای درون بمب باید انجام شود و برای رسیدن به واکنش زنجیره‌ای، انفجار قدرتمندی با استفاده از ماشه اتمی و شلیک نوترونی به قلب توده فلزی صورت می‌گیرد که این مراحل نیز در ایران تجربه‌شده و همین آزمایش‌ها موضوع بخشی از مذاکرات به نتیجه نرسیده سال‌های گذشته آژانس با جمهوری اسلامی بوده است.
ساختن بمب اتم نیازمند مهارت‌های فنی لازم است؛ مهارت‌هایی که آمریکا ۸۰ سال پیش به دست آورد. از آن زمان به بعد، اطلاعات فنی لازم برای ساخت بمب اتمی به اطلاعات عمومی تبدیل شد و هشت تا ۱۰ کشور دیگر از جمله پاکستان و کره شمالی هم این راه را پیمودند و بیش از ۲۰ کشور دیگر جهان از ظرفیت‌های فنی لازم برای ساختن بمب اتمی برخوردارند. سابقه مطالعات و فعالیت‌های اتمی جمهوری اسلامی بالغ بر پنج دهه است و طی سه دهه گذشته استعداد‌های قابلی از متخصصان ایرانی در تأسیسات اتمی به‌کارگماشته شده‌اند و بدون تردید دانش فنی ساختن بمب اتمی از مدت‌ها پیش در اختیار آن‌ها قرار داشته است. در رابطه با دست یافتن جمهوری اسلامی به بمب اتمی پرسش بااهمیت‌تر این است که آیا بمب‌های احتمالاً ساخته‌شده هرگز استفاده خواهند شد؟
پاسخ این پرسش قطعاً منفی است. در بهترین شرایط، بهره گرفتن جمهوری اسلامی از خاصیت ساختن بمب اتم و خودداری از اعلام رسمی آن، بیش از حدودی نخواهد بود که دبلیو بوتا، نخست‌وزیر وقت آفریقای جنوبی، به عنوان امتیاز بمب اتمی کشور متبوعش ترسیم کرد: «اهرم قدرت برای گرفتن امتیاز در بده‌بستان‌های منطقه‌ای»
نظام سیاسی آفریقای جنوبی اندکی بعد از مبادرت به ساخت بمب اتمی تغییر کرد و بمب‌های آن کشور هم پیاده شدند!
برگرفته از ایندیپندنت فارسی