مقدمه
ازآنجاکه شناسایی حیثیت ذاتی کلیه اعضای خانواده بشری و حقوق یکسان و انتقال ناپذیر آنان اساس آزادی، عدالت و صلح را در جهان تشکیل می‌دهد. ازآنجاکه عدم شناسایی و تحقیر حقوق بشر منتهی به اعمال وحشیانه‌ای گردیده است که روح بشریت را به عصیان واداشته و ظهور دنیایی که در آن افراد بشر در بیان عقیده آزاد و از ترس و فقر فارغ باشد به‌عنوان بالاترین آمال بشر اعلام‌شده است، ازآنجاکه اساساً حقوق انسانی را باید با اجرای قانون حمایت کرد تا بشر به‌عنوان آخرین علاج به قیام بر ضد ظلم و فشار مجبور نگردد. ازآنجاکه لازم است توسعه روابط دوستانه بین‌الملل را مورد تشویق قرارداد،
ماده ۱
تمام افراد بشر آزاد به دنیا می‌آیند و ازلحاظ حیثیت و حقوق باهم برابرند.. همه دارای عقل و وجدان می‌باشند و باید نسبت به یکدیگر باروح برادری رفتار کنند
ماده ۲
هر کس می‌تواند بدون هیچ‌گونه تمایز، خصوصاً از حیث نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب، عقیده سیاسی یا هر عقیده دیگر و همچنین ملیت، وضع اجتماعی، ثروت، ولادت یا هر موقعیت دیگر، از تمام حقوق و کلیه آزادی‌هایی که در اعلامیه حاضر ذکرشده است، بهره‌مند گردد. به‌علاوه هیچ تبعیضی به عمل نخواهد آمد که مبتنی بر وضع سیاسی، اداری و قضایی یا بین‌المللی کشور یا سرزمینی باشد که شخص به آن تعلق دارد. گواه این کشور مستقل، تحت قیمومیت یا غیر خودمختار بوده یا حاکمیت آن به شکل محدودی شده باشد.
ماده ۳
هر کس حق زندگی، آزادی و امنیت شخصی دارد.
ماده ۴
احدی را نمی‌توان در بردگی نگه داشت و دادوستد بردگان به هر شکلی که باشد ممنوع است.
ماده ۵
احدی را نمی‌توان تحت شکنجه یا مجازات یا رفتاری قرارداد که ظالمانه و یا برخلاف انسانیت و شئون بشری باشد.
ماده ۶
هر کس حق دارد که شخصیت حقوق او در همه‌جا به‌عنوان یک انسان در مقابل قانون شناخته شود.
ماده ۷
همه در برابر قانون، مساوی هستند و حق‌دارند بدون تبعیض از حمایت قانون برخوردار شوند. همه حق‌دارند در مقابل هر تبعیضی که ناقض اعلامیه حاضر باشد و علیه هر تحریکی که برای چنین تبعیضی به عمل آید به‌طور تساوی از حمایت قانون بهره‌مند شوند.
ماده ۸
در برابری اعمالی که حقوق اساسی فرد را مورد تجاوز قرار بدهد و آن حقوق به‌وسیله قانون اساسی یا قانون دیگری برای او شناخته‌شده باشد، هر کس حق رجوع به محاکم ملی صالحه دارد.
ماده ۹
احدی نمی‌تواند خودسرانه توقیف، حبس یا تبعید بشود.
ماده ۱۰
هر کس با مساوات کامل حق دارد که دعوایش به‌وسیله دادگاه مساوی و بی‌طرفی، منصفانه و علناً رسیدگی بشود و چنین دادگاهی درباره حقوق و الزامات او یا هر اتهام جزایی که به او توجه پیداکرده باشند، اتخاذ تصمیم بنماید.
ماده ۱۱
۱- هر کس به بزه‌کاری متهم شده باشد بی‌گناه محسوب خواهد شد تا وقتی‌که در جریان یک دعوای عمومی که در آن کلیه تضمین‌های لازم برای دفاع از تأمین‌شده باشد، تقصیر او قانونی اعلام گردد.
۲- هیچ‌کس برای انجام یا عدم انجام عملی که در موقع ارتکاب، آن عمل به‌موجب حقوق ملی یا بین‌المللی جرم شناخته نمی‌شده است محکوم نخواهد شد. به همین طریق هیچ مجازاتی شدیدتر ازآنچه در موقع ارتکاب جرم بدان تعلق می‌گرفت درباره احدی اعمال نخواهد شد.
ماده ۱۲
احدی در زندگی خصوصی، امور خانوادگی، اقامتگاه یا مکاتبات خود نباید مورد مداخله‌های خودسرانه واقع شود و شرافت و اسم‌ورسمش نباید موردحمله قرار گیرد. هر کس حق دارد که در مقابل این‌گونه مداخلات و حملات، موردحمایت قانون قرار گیرد.
ماده ۱۳
۱- هر کس حق دارد که در داخل هر کشوری آزادانه عبور و مرور کند و محل اقامت خود را انتخاب نماید
۲- هر کی حق دارد هر کشوری و ازجمله کشور خود را ترک کند یا به کشور خود بازگردد
ماده ۱۴
۱- هر کس حق دارد در برابر تعقیب، شکنجه و آزار، پناهگاهی جستجو کند و در کشورهای دیگر پناه اختیار کند
۲- در موردی که تعقیب واقعاً مبتنی به جرم عمومی و غیرسیاسی و رفتارهایی مخالف با اصول و مقاصد ملل متحد باشد، نمی‌توان از این حق استفاده نمود
ماده ۱۵
۱- هر کس حق دارد که دارای تابعیت باشد
۲- احدی را تمی توان خودسرانه از تابعیت خود یا از حق تغییر تابعیت محروم کرد
ماده ۱۶
۱- هر زن و مرد بالغی حق‌دارند بدون هیچ محدودیت ازنظر نژاد، ملیت، تابعیت یا مذهب باهم دیگر زناشویی و هنگام انحلال آن، زن و شوهر در کلیه امور مربوط به ازدواج دارای حقوق مساوی می‌باشند
۲- ازدواج باید با رضایت کامل و آزادانه زن و مرد واقع شود
۳- خانواده رکن طبیعی و اساسی اجتماع است و حق دارد از حمایت جامعه و دولت بهره‌مند شود
ماده ۱۷
۱- هر شخص، منفردی یا به‌طور اجتماعی حق مالکیت دارد.
۲- احدی را نمی‌توان خودسرانه از حق مالکیت محروم نمود.
ماده ۱۸
هر کس حق دارد که از آزادی فکر، وجدان و مذهب بهره‌مند شود. این حق متضمن آزادی تغییر مذهب یا عقیده و ایمان هست و نیز شامل تعلیمات مذهبی و اجرای مراسم دینی است. هرکس می‌تواند از این حقوق به‌طور خصوصی یا به‌طور عمومی برخوردار باشد.
ماده ۱۹
هر کس حق آزادی عقیده و بیان دارد و حق مزبور شامل آن است که از داشتن عقاید خود بیم و اضطرابی نداشته باشد و در کسب اطلاعات و افکار و در اخذ و انتشار آن، به تمام وسایل ممکن و بدون ملاحظات مرزی، آزاد باشد.
ماده ۲۰
۱- هرکس حق دارد آزادانه مجامع و جمعیت‌های مسالمت‌آمیز تشکیل دهد.
۲- هیچ‌کس را نمی‌توان مجبور به شرکت در اجتماعی کرد.
ماده ۲۱
۱- هر کس حق دارد که در اداره امور عمومی کشور خود، خواه مستقیماً و خواه با وساطت نمایندگانی که آزادانه انتخاب‌شده باشد شرکت جوید.
۲- هر کس حق دارد با تساوی شرایط، به مشاغل عمومی کشور خود نائل آید.
۳- اساس و منشأ قدرت حکومت، اراده مردم است. این اراده باید به‌وسیله انتخاباتی ابراز گردد که از روی صداقت و به‌طور ادواری، صورت پذیرد. انتخابات باید عمومی و با رعایت مساوات باشد و بارأی مخفی یا طریق‌های نظیر آن انجام گیرد که آزادی رأی تأمین نماید.
ماده ۲۲
هر کس به‌عنوان عضو اجتماع حق امنیت اجتماعی دارد و مجاز است به‌وسیله مساعی ملی و همکاری بین‌المللی، حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود را که لازمه مقام و نمو آزادانه شخصیت اوست با رعایت تشکیلات و منابع هر کشور به دست آورد.
ماده ۲۳
۱- هر کس حق دارد کار کند. کار خود را آزادانه انتخاب نماید، شرایط منصفانه و رضایت‌بخشی برای کار خواستار باشد و در مقابل بیکاری موردحمایت قرار گیرد.
۲- همه حق‌دارند که بدون هیچ تبعیضی در مقابل کار مساوی، اجرت مساوی دریافت دارند.
۳- هر کس که کار می‌کند به مزد منصفانه و رضایت بخشی ذی‌حق می‌شود که زندگی او و خانواده‌اش را موافق شئون انسانی تأمین کند و آن را در صورت لزوم با هر نوع وسایل دیگر حمایت اجتماعی، تکمیل نماید.
۴- هر کس حق دارد که برای دفاع از منافع خود با دیگران اتحادیه تشکیل دهد و در اتحادیه‌ها نیز شرکت کند.
ماده ۲۴
هر کس حق استراحت و فراغت و تفریح دارد و به‌خصوص به محدودیت معقول ساعات کار و مرخصی‌های ادواری، با اخذ حقوق ذی‌حق هست.
ماده ۲۵
۱- هرکس حق دارد که سطح زندگی او، سلامتی و رفاه خود و خانواده‌اش را از حیث خوراک و مسکن و مراقبت‌های طبی و خدمات لازم اجتماعی تأمین کند و همچنین حق دارد که در مواقع بیکاری، بیماری، نقص اعضا، بیوگی، پیری یا در تمام موارد دیگری که به علل خارج از اراده انسان، وسایل امرارمعاش از بین رفته باشد از شرایط آبرومندانه زندگی برخوردار شود.
۲- مادران و کودکان حق‌دارند که از کمک و مراقبت مخصوصی بهره‌مند شوند. کودکان چه براثر ازدواج و چه بدون ازدواج به دنیا آمده باشند، حق‌دارند که همه از یک نوع حمایت اجتماعی برخوردار شوند.
ماده ۲۶
۱- هر کس حق دارد که از آموزش‌وپرورش بهره‌مند شود. آموزش‌وپرورش لااقل تا حدودی که مربوط به تعلیمات ابتدایی و اساسی است باید مجانی باشد. آموزش ابتدایی اجباری است. آموزش حرفه‌ای باید عمومیت پیدا کند و آموزش عالی باید با شرایط تساوی کامل، به روی همه باز باشد تا همه، بنا به استعداد خود بتواند از آن بهره‌مند گردند.
۲- آموزش‌وپرورش باید به‌طوری هدایت شود که شخصیت انسانی هر کس را به حد اکمل رشد آن برساند و احترام حقوق و آزادی‌های بشری را تقویت کند. آموزش‌وپرورش باید حسن تفاهم، گذشت و احترام عقاید مخالف و دوستی بین تمام ملل و جمعیت‌های نژادی یا مذهبی و همچنین توسعه فعالیت‌های ملل متحد را درراه حفظ صلح، تسهیل نماید.
۳- پدر و مادر در انتخاب نوع آموزش‌وپرورش فرزندان خود نسبت به دیگران اولویت‌دارند.
ماده ۲۷
۱- هر کس حق دارد در زندگی فرهنگی اجتماع شرکت کند، از فنون و هنرها متمتع گردد و در پیشرفت علمی و فواید آن سهیم باشد.
۲- هر کس حق دارد از حمایت منافع معنوی و مادی آثار علمی، فرهنگی یا هنری خود برخوردار شود.
ماده ۲۸
هر کس حق دارد برقراری نظمی را بخواهد که ازلحاظ اجتماع و بین‌المللی، حقوق و آزادی‌هایی را که در این اعلامیه ذکر گردیده، تأمین کند و آن‌ها را به مورد عمل بگذارد.
ماده ۲۹
۱- هرکس در مقابل آن جامعه‌ای وظیفه دارد که رشد آزاد کامل شخصیت او را میسر سازد.
۲- هر کس در اجرای حقوق و استفاده از آزادی‌های خود، فقط تابع محدودیت‌هایی است که به‌وسیله قانون، منحصراً به‌منظور تأمین شناسایی و مراعات حقوق و آزادی‌های دیگران و برای مقتضیات صحیح اخلاقی و نظم عمومی و رفاه همگانی، در شرایط یک جامعه دموکراتیک وضع گردیده است.
۳- این حقوق و آزادی‌ها، در هیچ موردی نمی‌تواند برخلاف مقاصد و اصول ملل متحد اجرا گردد.
ماده ۳۰
هیچ‌یک از مقررات اعلامیه حاضر نباید طوری تفسیر شود که متضمن حقی برای دولتی یا جمعیتی یا فردی باشد که به‌موجب آن بتواند هر یک از حقوق و آزادی‌های مندرج در اعلامیه را از بین ببرد و یا در آن راه فعالیتی بنماید.