ایمانوئل کانت که در هشتاد سال زندگی خود هرگز از شهر کوچک پروسی خود، کونیگزبرگ (کالینینگراد بعدی در روسیه شوروی) قدمی بیرون نگذاشت، بیش از دو قرن پیش آنچه را در مقابله با صغیر بودن و قیمومیت انسان، «شعار روشنگری» نامید که چیزی جز شجاعت و جرأت استفاده از فهم و خرد خویشتن نبود! همان امتیازی که انسان را از موجودات دیگر و انسان بالغ و مستقل و خردمند و مسئول را از انسان صغیر و مقلد و مرعوب و نوچه متمایز می‌کند.
عبارت معروف کانت در فارسی با واژه‌های مختلف ترجمه‌شده اما معنی همگی چیزی جز همان‌که گفته شد نیست. این «شعار روشنگری» در قرون‌وسطای جمهوری اسلامی ازجمله در شرایط کنونی اهمیت ویژه دارد. مروری بر تاریخچه این نظام نشان می‌دهد که چگونه غیبت فهم و خرد و امتناع از آن در روی کار آمدن این حکومت و ماندن آن نقش داشته است! مثالی تکرار‌ی‌تر از باور به وعده‌های غیرعقلانی خمینی و یا تصویرش بر ماه وجود ندارد! وقتی جرأت و شجاعت برای استفاده از عقل و خرد غایب است، همه این‌ها با تبلیغ و جنجال به انسان ترسو که می‌خواهد همرنگ جماعت باشد تا موردحمله قرار نگیرد، باورانده می‌شود.
در مثالی دیگر، می‌گویند در رفراندوم جمهوری اسلامی ابهام وجود داشت و مردم به‌روشنی نمی‌دانستند به چه رأی می‌دهند. به‌این‌ترتیب کسانی که در آن شرکت نمودند، جدا از رأی آری یا نه آن‌ها، کاملاً نابخردانه رفتار کردند چون فهم و خرد می‌گوید در آنچه مبهم است و اطلاعات کافی نداری و چه‌بسا به سود تو نباشد، مشارکت نکن!
در همه این سال‌ها، ازجمله در دوران پروژه اصلاحات و هم‌اکنون نیز با موارد مشابه اما در اشکال و قالب‌های دیگر روبرو بوده و هستیم. اگرچه به برکت رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، عین شمشیر دو دَم، هم امکانات روشنگری و تقویت جرأت و شجاعت برای استفاده از فهم و خرد خود بسیار گسترده شده و هم امکانات سلب این جرأت و تبدیل مخاطبان به مقلد و مرید و نوچه بسی بیشتر از گذشته! با این تفاوت مهم که افراد شجاع و خردمند و مسئول و مستقل از فالوئرهای دروغین و سایبری‌ها و بات‌ها برای حمله به دیگران استفاده نمی‌کنند، اما لشکر فیک و نوچه که از منابع مادی و فکری دیگران تغذیه می‌کنند به همراه سایبری‌های رژیم همیشه برای حمله به دیگرانی که برخلاف آن‌ها بر فهم و خرد خویشتن متکی‌اند، آماده‌اند!
بااین‌همه همان‌طور که با غلبه‌ی عصر خرد و روشنگری بر دوران قیمومیت مذهبی و سیاسی ثابت شد که قدرت فهم و خرد انسان از تبلیغ و تطمیع و منافع فردی و گروهی در پرورش مقلد و مرید و رعیت فکری بسیار قوی‌تر است، امروز نیز همان خرد و روشنگری بر مقلد و مرید با نا‌م‌های جدید هوادار و سایبری و فیک و بات، از هر جریانی که باشند، غلبه خواهد کرد.